Cilat janë mekanizmat politikë dhe institucionalë që mund të frenojnë dëshirën e tij për pushtet të pakufizuar?
Nga Milena GABANELLI
Ditët e fundit, në faqen e Shtëpisë së Bardhë u shfaq një foto e Presidentit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës që mbante kurorën e një monarku në kokë. Një tjetër provokim që duhet marrë seriozisht. A po e shkatërron Trump demokracinë amerikane? Cilat janë mekanizmat politikë dhe institucionalë që mund të frenojnë dëshirën e tij për pushtet të pakufizuar? Sistemi kushtetues amerikan bazohet në një ekuilibër midis pushtetit ekzekutiv, pra Presidentit; pushteti legjislativ, përkatësisht Kongresi, i përbërë nga Dhoma dhe Senati; pushteti gjyqësor, i formuar nga gjyqësori. Një nga etërit themelues të Kushtetutës, Alexander Hamilton, shkroi në 1789 në revistën The Federalist “Ekzekutivi nxjerr shpatën; legjislativi mban kuletën; gjyqësori, përkundrazi, nuk ka ndikim as në shpatë, as në çantë… gjithçka që mund të bëjnë gjyqtarët është… të gjykojnë”. Këto janë themelet historike të të ashtuquajturit “sistemi i kontrolleve dhe ekuilibrave”: shtylla kurrizore e demokracisë në SHBA.
KOMPETENCAT E KONGRESIT
Mbrojtja më e rëndësishme e ekzekutivit është, pra, Kongresi, ose pushteti legjislativ, i cili jo rastësisht është institucioni i parë i përshkruar në Kushtetutë. Kongresi rregullon të ardhurat dhe shpenzimet e shtetit federal dhe miraton ligje, të cilat megjithatë duhet të shpallen nga Presidenti. Kongresi mund të shkarkojë dhe largojë banuesin e Shtëpisë së Bardhë përmes procedurave të shkarkimit. Senati ratifikon gjithashtu emërimet më të rëndësishme të bëra nga presidenti: ministra, gjyqtarë të Gjykatës së Lartë, gjyqtarë federalë, drejtues të CIA-s, FBI, Antitrust, Rezervë Federale dhe më shumë. Në teori, pra, kundërpesha duket efektive. Por realiteti i epokës së Trump tregon një histori tjetër.
Partia Republikane ka qëndruar gjithmonë pa rezerva me Donald Trump, duke mbyllur një sy edhe ndaj keqbërjeve të dukshme. Shembulli më i bujshëm daton në shkurt 2021, kur republikanët votuan kundër fajësimit të Presidentit, duke mohuar çdo përgjegjësi për sulmin në Capitol Hill më 6 janar. Nëse do të ishte dënuar, Trump nuk do të kishte më të drejtë për të kandiduar për Shtëpinë e Bardhë dhe, me shumë mundësi, gjyqtarët federalë do ta kishin dërguar në burg.
TË GJITHA VOTAT “PO” PËR PRESIDENTIN
Sot, republikanët, pothuajse të gjithë janë besnikë Trumpianë, kontrollojnë si Dhomën e Përfaqësuesve ashtu edhe Senatin, dhe të gjitha nominimet e Trump janë ratifikuar, madje edhe ato më të diskutueshmet. Nominimet e Trump janë ratifikuar të gjitha pa problem, duke përfshirë figura të diskutueshme si mohuesi i Holokaustit Robert Kennedy Jr. në Shëndetësi, Pete Hegseth, i akuzuar për ngacmim seksual, në Pentagon dhe Tulsi Gabbard, e dyshuar për lidhje speciale me Rusinë, në krye të “Inteligjencës Kombëtare”. Prandaj, filtri i Kongresit po prishet dhe një tjetër provë vendimtare mund të arrijë së shpejti. Në nëntor 2024, Kongresi miratoi një ligj që e ndalon Presidentin të tërhiqet nga NATO pa pëlqimin e dy të tretave të votave të Senatit ose një projektligji të miratuar nga të dyja dhomat. Por ekspertët thonë se Trump mund ta anashkalojë rregullin duke thirrur kompetencat e presidentit në politikën e jashtme. A do ta ruajë Kongresi qëndrimin e tij? Lindsey Graham, një nga senatorët më të shquar republikanë, thotë po. Do të shohim.
KUFIRI I PAKAPËRCYESHËM
Ka edhe një kundërpeshë thelbësore ndaj ndryshimeve në Kushtetutë. Në Uashington, thuhet se Trump do të tundohej të ndryshonte kufirin presidencial me dy mandate, të vendosur nga Amendamenti i 22-të (ratifikuar në 1951). Por kërkon dy të tretat e votave “po” në Dhomën e Përfaqësuesve dhe Senatit, dhe më pas ratifikim nga tre të katërtat e 50 shteteve, pra 38 nga 50. Këto janë kuorume që janë përtej mundësive të republikanëve, si në Kongres ashtu edhe në vend, ku ata kontrollojnë (Guvernatori plus Dhomën e Përfaqësuesve) 23 nga 50 shtete.
PUSHTETI GJYQËSOR
Sistemi gjyqësor amerikan është i ndarë në dy sfera të pavarura: shtetërore dhe federale. Këtu na intereson e dyta, pra aparati që mund të bllokojë masat e presidentit nëse gjykohet se janë në kundërshtim me ligjet federale apo me Kushtetutën. Në total ka rreth 1 mijë e 770 gjyqtarë federalë, me funksione të ndryshme. Ato që luajnë një rol kundërpeshë janë 677, të shpërndara ndërmjet 94 gjykatave të shkallës së parë (“gjykatat e rretheve”) dhe 13 gjykatat e apelit (“gjykatat e qarkut”). Këta 677 magjistratë emërohen nga presidenti dhe konfirmohen nga Senati. Sipas shifrave të publikuara nga “Ballotpedia”, që nga 1 janari 2025, në detyrë ishin 232 gjyqtarë të emëruar nga Joe Biden dhe 228 të emëruar nga Trump.
Në synimet e Etërve Themelues, emërimi i gjyqtarëve nga pushteti ekzekutiv ishte një pjesë tjetër e ekuilibrit midis degëve të ndryshme të shtetit. Presidenti dhe Senati patën një rol në zgjedhjen e këtyre figurave, të cilët duhej të kishin profile garancie dhe kompetencash të dëshmuara edhe për shkak se detyra zgjat përjetësisht. Por gjatë 10 viteve të fundit sistemi i drejtësisë është kthyer në një moçal. Orientimi politik i gjyqtarëve, veçanërisht atyre të emëruar nga Trump, është gjithnjë e më i rëndësishëm. Prandaj, vendimet janë shpesh kontradiktore.
EPËRSI NDAJ GJYKATËS SË LARTË
Disa grupe, duke përfshirë sindikatat, u kanë kërkuar gjyqtarëve të bllokojnë rreth 20 nga më shumë se 70 urdhrat ekzekutivë të nënshkruar deri më tani nga presidenti (masa që hyjnë në fuqi pa kaluar në Kongres). Disa gjyqtarë kanë pezulluar masat që kanë shkaktuar polemika të forta, si heqja e të drejtave të nënshtetësisë për fëmijët e emigrantëve të paligjshëm ose shpërbërja e USAID-it, agjencisë që ofron ndihmë financiare për vendet më të varfra. Disa nga shkurtimet e planifikuara nga Doge, Departamenti i Efikasitetit të Qeverisë i udhëhequr nga Elon Musk, janë në pritje të gjykimit. Gjykatat e tjera, megjithatë, kanë vërtetuar legjitimitetin e vetë Doge, duke hedhur poshtë ankesat që kërkonin ndërprerjen e veprimtarisë së tij si organ informal, i parregulluar me ligj. Shtetet e udhëhequra nga demokratët përfaqësojnë një “vijë rezistence” të frikshme për Shtëpinë e Bardhë. Shtetet si Kalifornia ose Shteti i Nju Jorkut promovojnë politika alternative ndaj Trumpit: nga imigrimi te mjedisi.
KREU I PENTAGONIT
Qendra tjetër nervore është Pentagoni. Gjatë epokës së parë të Trump, sekretari i atëhershëm i Mbrojtjes, gjenerali James Mattis, ishte një bashkëbisedues i besueshëm për partnerët evropianë. Këtë herë, megjithatë, Trump dërgoi në Pentagon një nga figurat më të diskutueshme të të gjithë administratës, Pete Hegseth, 44 vjeç, një ish-oficer i Gardës Kombëtare dhe, mbi të gjitha, drejtues i Fox TV, transmetuesi konservator i familjes Murdoch. Emërimi i Hegseth kaloi me një votë të vetme në Senat. Kredencialet e tij për të mbajtur një ministri kaq të rëndësishme janë zero. Hegseth gjithashtu ka sulmuar ushtrinë amerikane prej vitesh. Disa vëzhgues, si eseisti Tom Nichols, argumentojnë se Pentagoni është “në kaos”. Nuk është rastësi që askush nga Mbrojtja, as sekretari, as ndonjë këshilltar ushtarak nuk u përfshi në negociatat me Putinin. Një tjetër kundërpeshë që mund të anulohet.
PRO-RUSJA NË INTELIGJENCË
E njëjta gjë vlen edhe për galaktikën e 18 agjencive të shërbimit sekret, të koordinuara nga Inteligjenca Kombëtare, në krye të së cilës ka mbërritur Tulsi Gabbard. Ajo luftoi në Irak dhe, në vitin 2020, kandidoi si kandidate në zgjedhjet presidenciale demokrate. Shumë pranë liderit të së majtës Bernie Sander, ajo u godit papritur nga Trumpizmi. Presidenti i ri e shpërbleu duke i caktuar një post të rëndësishëm. Gabbard, e lidhur në mënyrë të përkryer me propagandën ruse, pohon se Putini nuk është përgjegjës për sulmin ndaj Ukrainës.
KRERËT E FBI-së DHE CIA-s
U zbut edhe udhëheqja e FBI-së, e cila i kishte shkaktuar Trumpit probleme të mëdha në vitin 2017. Tani është Kash Patel, 44 vjeç, i cili i kishte pëlqyer Trump-it për fraza të tilla si “Hetuesit që e persekutojnë Donaldin janë si gangsterë”. Në krye të CIA-s, gjejmë një tjetër besnik, John Ratcliffe, gjithashtu një mbështetës i zbutjes me Putinin. Sistemi i “checks and balances”, pra, po shembet kudo. Por kjo nuk do të thotë se demokracia amerikane tashmë ka vdekur. Duhet të kujtojmë gjithmonë se në zgjedhjet e fundit Trump mori 77 milionë vota, por kundërshtarja e tij demokrate Kamala Harris mori 74 milionë.
Pra, gjysma e Shteteve të Bashkuara nuk e pëlqen këtë president. Vendi është treguar gjithmonë i gatshëm për të ndryshuar drejtimin shpejt. Pas dy vitesh do të kthehemi në votime për të rinovuar Dhomën e Deputetëve dhe një të tretën e Senatit. Nëse demokratët fitojnë, të paktën kundërpesha e Kongresit mund të lëvizë përsëri.
