Mbi 60 për qind e sanksioneve lidhen me akuza për korrupsion dhe krim të organizuar. Më së shumti u prek Bosnja dhe Hercegovina (40%), më pas Serbia (26%), Kosova (18%), Maqedonia e Veriut (9%), Mali i Zi (4%) dhe Shqipëria (3%)
Shkup, 29 tetor – Sanksionet ndërkombëtare mund të jenë një mjet efektiv për të mbajtur përgjegjës personalitetet me ndikim për veprimet e tyre, por nëse ato nuk shoqërohen me hapa konkretë brenda vetë vendeve, efekti i tyre mund të mbetet i kufizuar.
Sanksionet e drejtuara ndaj figurave me ndikim dhe kompanive të tyre në Ballkanin Perëndimor janë bërë dukuri e zakonshme për më shumë se një dekadë. Vetëm në tetor, Mbretëria e Bashkuar vendosi masa të reja kundër nëntë personave të lidhur me një grup kriminal nga Kosova, i përfshirë në një rast të madh të falsifikimit të dokumenteve. Njëkohësisht, Shtetet e Bashkuara, në një rast të rrallë, hoqën sanksionet për katër funksionarë nga Republika Serpska, entiteti i udhëhequr nga serbët në Bosnje dhe Hercegovinë.
Ky kombinim i sanksioneve të reja dhe i atyre të hequra thekson natyrën e ndryshueshme të regjimeve të sanksioneve, si dhe nevojën për rishikim të vazhdueshëm të relevancës, besueshmërisë dhe efektit të tyre.
Që nga viti 2014, organet ndërkombëtare dhe shtetet individuale kanë vendosur sanksione që përfshijnë ndalime udhëtimi, kufizime financiare, ndalesa tregtare dhe ngrirje pasurie. Midis viteve 2014 dhe 2025 janë regjistruar 213 sanksione, me rritjen më të madhe pas vitit 2019. Numri më i madh i sanksioneve u regjistrua në vitin 2021 (50), pasuar nga viti 2025 (40).
Mbi 60 për qind e sanksioneve lidhen me akuza për korrupsion dhe krim të organizuar. Më së shumti u prek Bosnja dhe Hercegovina (40%), më pas Serbia (26%), Kosova (18%), Maqedonia e Veriut (9%), Mali i Zi (4%) dhe Shqipëria (3%).
Edhe pse organizatat ndërkombëtare si BE-ja dhe OKB-ja rrallë vendosin sanksione, shtetet individuale po bëhen gjithnjë e më aktive. Në vitin 2025, disa anëtare të BE-së – Austria, Gjermania, Polonia, Lituania dhe Sllovenia – iu bashkuan SHBA-së dhe Britanisë së Madhe, të cilat mbeten më aktive, me përkatësisht 83 për qind dhe 11 për qind të të gjitha sanksioneve. Ky trend tregon një koalicion në rritje kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, megjithëse shumë veprime ndërmerren jashtë kornizës së institucioneve ndërkombëtare, duke reflektuar qasje të ndryshme midis vendeve anëtare.
Megjithatë, raporti i ri i Iniciativës Globale kundër Krimit të Organizuar Transnacional (GI-TOC) paralajmëron se sanksionet kanë efekt të kufizuar.
Studimi, i bazuar në shtatë raste studimore – Sali Berisha, Tom Doshi, Milorad Dodik, grupi i ashtuquajtur nga Veriu i Kosovës, Svetozar Maroviq, Nikolla Gruevski dhe Sllobodan Teshiç – tregon se sanksionet mund të dëmtojnë bizneset, veçanërisht kur kompanitë lokale kanë lidhje financiare me SHBA-në ose Britaninë. Ato mund të dëmtojnë reputacionin dhe të nxisin debat publik, por nuk janë zgjidhje magjike. Raporti nuk mban qëndrim lidhur me fajësinë apo pafajësinë e personave apo organizatave të sanksionuara; fokusi i tij është se si ato reagojnë ndaj sanksioneve.
SUKSES I NDRYSHËM NËPËR RAJON
Efektet e sanksioneve ndryshojnë ndjeshëm midis vendeve të Ballkanit Perëndimor. Në Bosnje dhe Hercegovinë, ato kishin ndikim të kufizuar deri në mars të vitit 2024, kur autoritetet amerikane paralajmëruan bankat lokale që të ndërpresin lidhjet me personat e futur në listë. Ky veprim çoi në mbylljen e llogarive bankare dhe detyroi disa prej të prekurve të ndryshojnë strukturën pronësore për të rifituar kontrollin. Për më tepër, në Bosnje, sanksionet po përdoren gjithnjë e më shumë si mjet politik, duke zhvendosur narrativën nga krimi dhe korrupsioni drejt nacionalizmit dhe lojërave gjeopolitike.
Në Serbi, personat nën sanksione nuk janë objekt hetimesh të brendshme, ndërsa kompanitë e lidhura me ta vazhdojnë të funksionojnë me emra të rinj ose përmes degëve të tjera. Sanksionet i bënë më të njohura aktivitetet e tyre në publik, por sistemi që u mundësoi të lulëzojnë mbeti i paprekur. Në Kosovë, personat e sanksionuar të mbështetur nga Serbia vazhdojnë të kenë ndikim në politikë dhe ekonomi – kryesisht në Serbi, por edhe në Kosovë dhe Shqipëri.
Në Maqedoninë e Veriut, sanksionet nxitën debat publik dhe hetime gazetareske, por pa pasoja të dukshme ligjore. Në Shqipëri, presioni politik mbi partitë për t’u distancuar nga personat e sanksionuar dha rezultate të përziera.
Në thelb, ndikimi real i sanksioneve varet nga reagimi i autoriteteve lokale – nëse ato nisin hetime ose procedura për dyshimet për krim të organizuar dhe korrupsion, apo nëse ndjekin paralajmërimet e qeverive të huaja. Me fjalë të tjera, sanksionet mund të tërheqin vëmendje dhe tituj të fortë në media ose reagime diplomatike, por kur bëhet fjalë për shkatërrimin e rrjeteve kriminalo-politike apo ndalimin e aktiviteteve të paligjshme, rezultatet janë shumë të pasigurta.
Arsyeja qëndron në dy strategjitë që përdorin personat e sanksionuar për t’i shmangur ose për t’i shfrytëzuar sanksionet: Shmangia ekonomike përfshin përpjekjet për të mbrojtur pasurinë, për të ruajtur biznesin dhe qasjen në burimet publike. Kjo përfshin kalimin e pronës në emër të personave të besuar, themelimin e subjekteve të reja ligjore, pjesëmarrjen në tenderë publikë përmes kompanive të rebrenduara dhe përdorimin e tregjeve informale ose të toleruara nga shteti. Shmangia politike përdoret për të shmangur izolimin publik dhe institucional. Personat e sanksionuar lobojnë te qeveritë e huaja për heqjen e sanksioneve, duke i paraqitur ato si ndërhyrje të jashtme, për të forcuar legjitimitetin e tyre vendas. Disa prej tyre nisin edhe ndryshime ligjore për t’u mbrojtur nga përgjegjësia.
PRAPA EMËRIMIT DHE TURPËRIMIT
Sanksionet mund të jenë pikënisje, por nuk mund të zëvendësojnë përgjegjësinë e brendshme. Pa procese gjyqësore ose konfiskim pasurie në vendet e Ballkanit Perëndimor, ato rrezikojnë të mbeten masa simbolike – ose, edhe më keq, të kthehen në mjete politike që aktorët vendas i përdorin kundër kundërshtarëve të tyre. Rritet shqetësimi se listat e zeza gjithnjë e më shpesh shihen përmes prizmës politike e jo asaj ligjore. Disa nga të sanksionuarit paraqesin veten si simbol rezistence, duke u përpjekur të shfaqen si viktima të lojërave gjeopolitike. Këto narrativa shpesh gjejnë mbështetje në shoqëri të polarizuara, të ndjeshme ndaj presionit të jashtëm, duke krijuar për ta edhe më shumë simpati, në vend që t’i izolojnë.
Megjithatë, kjo nuk do të thotë se sanksionet duhet të braktisen. Përkundrazi – ato mbeten një nga mjetet e pakta që ekzistojnë kur institucionet vendore nuk reagojnë. Por efikasiteti i tyre i vërtetë varet nga mënyra se si përdoren dhe çfarë pason më tej.
Kur sanksionet shoqërohen me hetime të brendshme, konfiskim pasurie ose hetime gazetareske, ato mund të çojnë në përgjegjësi reale. Nëse mbeten vetëm si lista emrash, ato shndërrohen në një formalitet.
Qeveritë perëndimore, veçanërisht SHBA dhe Mbretëria e Bashkuar, duhet të marrin parasysh disa ndryshime thelbësore:
Së pari, bashkëpunimi më i ngushtë me institucionet e BE-së është i domosdoshëm. Mungesa e harmonizimit midis partnerëve perëndimorë u lejon të sanksionuarve të shfrytëzojnë boshllëqet ndërmjet juridiksioneve.
Së dyti, inteligjenca financiare duhet të bëhet më efektive për të ndjekur zbatimin e sanksioneve – ngrirja e pasurisë ka kuptim vetëm nëse dihet ku ndodhet ajo.
Së treti, mbështetja për gazetarinë hulumtuese dhe organizatat antikorrupsion duhet të vazhdojë, sepse shpesh janë pikërisht gazetarët dhe aktivistët lokalë që zbulojnë rrjetet që sanksionet vetëm i ekspozojnë.
Më e rëndësishmja, politika e sanksioneve duhet të shkojë përtej listimit dhe turpërimit publik. Qëllimi i saj i vërtetë duhet të jetë çmontimi i rrjeteve që u mundësojnë aktorëve kriminalë të fshehin ndikimin e tyre përmes institucioneve publike, kompanive private dhe partive politike.
Kjo nënkupton goditje jo vetëm ndaj figurave kryesore, por edhe ndaj ndihmësve, kompanive guaskë dhe partnerëve të fshehtë. Aktualisht, 71 për qind e sanksioneve janë vendosur ndaj individëve dhe 29 për qind ndaj kompanive. Ballkani Perëndimor mbetet një rajon ku politika, krimi dhe biznesi shpesh ndërthuren. Edhe pse sanksionet mund ta tronditin këtë lidhje, efekti i tyre varet nga veprimi i koordinuar dhe gjithëpërfshirës. Pa këtë, listat e zeza mund të zgjaten, por ndikimi i vërtetë do të mbetet i kufizuar. Përgjegjësia e vërtetë kërkon më shumë se presion të jashtëm – ajo kërkon vendosmëri të brendshme. (prizma.mk)
