Tryeza e tretë e rrumbullakët u mbajt në Gjykatën Kushtetuese si pjesë e aktiviteteve për forcimin e sundimit të ligjit. Eventi u organizua nga Gjykata Kushtetuese, në bashkëpunim me Delegacionin e Bashkimit Evropian përmes projektit IPA 3 dhe me mbështetjen dhe këshillat e ekspertëve nga Misioni i OSBE-së në Shkup.
Qëllimi i ngjarjes, siç informoi Gjykata Kushtetuese, ishte të inkurajonte diskutimin e ekspertëve dhe atë institucional mbi përmirësimin e procedurës për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore përmes një analize të Ligjit të ri për Gjykatën Kushtetuese dhe zbatimit të tij në praktikë.
Fjalët hyrëse u mbajtën nga Kryetari i Gjykatës Kushtetuese, Darko Kostadinovski dhe Rusudan Tabatadze, Shef i Departamentit për Sundimin e Ligjit në Misionin e OSBE-së në Shkup.
Kryetari i Gjykatës Kushtetuese, Kostadinovski, theksoi se me miratimin e Ligjit të ri, Gjykata ka bërë ndryshime të rëndësishme në aspektin e punës së saj dhe mundësinë e përmirësimit të kontrollit abstrakt. Megjithatë, ai theksoi se, sipas mendimit të tij, ka kufizime në mbrojtjen e lirive dhe të drejtave.
“Në një aspekt, kemi bërë regres në aspektin e mbrojtjes së kërkesave për liri dhe të drejta. E them këtë sepse në Rregulloren e vjetër të Punës ekzistonte mundësia për të anuluar aktet e kontestuara nëse përcaktojmë se ato shkelnin liritë dhe të drejtat e njeriut. Sipas mendimit tim, në këtë mënyrë Gjykata është sjellë në një situatë ku ajo lëshon vetëm vendime deklarative në të cilat do të vërtetohet shkelja dhe gjithçka mbaron aty. Ne nuk kemi detyrim në legjislacionin tonë që gjykatat e rregullta t’i trajtojnë vendimet e Gjykatës Kushtetuese si prova të reja në të cilat procedurat do të përsëriten, deklaroi Kostadinovski.
Tabatadze nga Misioni i OSBE-së në Shkup theksoi rëndësinë e profesionalizmit dhe pavarësisë së gjyqtarëve për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe sundimin e ligjit.
“Gjyqtarët, përmes vendimeve të tyre, luajnë një rol të rëndësishëm në promovimin e proceseve demokratike dhe mbrojtjen e të drejtave themelore. Është e rëndësishme që qytetarët të kenë qasje në drejtësi dhe që dialogu midis institucioneve gjyqësore të inkurajohet për një funksionim më të mirë të sistemit”, theksoi Tabatadze.
Gjetjet kryesore të raportit analitik mbi gjendjen aktuale normative të Aktit të ri, të paraqitur nga ekspertja e lartë e angazhuar nga projekti i BE-së, Margarita Caca Nikollovska, tregojnë nevojën për harmonizim të mëtejshëm me standardet ndërkombëtare dhe praktikën e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ).
Akti liston ndërhyrjet e mundshme në të drejta dhe liri, por nuk parashikon që pasiviteti ose mosveprimi i organeve të caktuara mund të konsiderohet ndërhyrje në të drejta, gjë që është në kundërshtim me praktikën e GJEDNJ-së. Ai gjithashtu thekson nevojën për të përcaktuar qartë efektin juridik të
vendimeve të Gjykatës Kushtetuese dhe njohjen e tyre si bazë për përsëritjen e procedurave para gjykatave të rregullta.
Gjyqtari i Gjykatës Kushtetuese, Fatmir Skender, tregoi se ndryshimet në ligje të caktuara janë të nevojshme për zbatimin e plotë të vendimeve të Gjykatës.
“Siç qëndrojnë gjërat, kam një dilemë nëse Gjykata Kushtetuese duhet të marrë një vendim për shfuqizimin ose anulimin e akteve që kanë shkelur liritë dhe të drejtat e njeriut. Unë besoj se është e nevojshme të bëhet një ndryshim në ligjet sistemike që do të marrë parasysh vendimet e Gjykatës, në mënyrë që ato të jenë bazë për përsëritjen e procedurës. Personalisht, unë besoj se Gjykata Kushtetuese nuk duhet të përmbysë vendimet e gjykatës kur përcakton shkeljet e lirive dhe të drejtave të qytetarëve”, thotë Skender.
Prof. Dr. Osman Kadriu theksoi se çështja e mbrojtjes së të drejtave të njeriut para Gjykatës Kushtetuese është komplekse dhe është e rëndësishme të merret në konsideratë rregullimi dhe praktika aktuale (de lege lata) dhe rregullimet e ardhshme (de lege ferenda). Ai propozoi futjen e një ankese kushtetuese si një mjet për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe zgjerimin e listës së lirive dhe të drejtave që mbrohen.
„Është e rëndësishme të merren në konsideratë dy aspekte. Së pari, legjislacioni dhe praktika aktuale e Gjykatës Kushtetuese – ajo që quhet de lege lata, dhe së dyti, si duhet të rregullohet kjo çështje de lege ferenda. Ne duhet të vazhdojmë menjëherë me hapjen e Kushtetutës, me qëllim futjen e risive kushtetuese për normatizimin e gjyqësorit kushtetues. Është e nevojshme të parashikohet një detyrim për Legjislaturën për të miratuar një ligj për Gjykatën Kushtetuese dhe për të futur një padi kushtetuese (ose ankesë kushtetuese) si një mjet i rëndësishëm për mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Zgjidhja më e përshtatshme do të ishte të sigurohej mbrojtje nga gjykata kushtetuese për të gjitha liritë dhe të drejtat themelore të përcaktuara dhe të garantuara nga Kushtetuta, si dhe një listë më e gjerë e lirive dhe të drejtave – personale, politike, ekonomike, sociale, arsimore dhe kulturore“, deklaroi gjyqtari Kadriu.
Këshilltarja Tatjana Janjiq-Todorova theksoi rëndësinë e parimit të subsidiaritetit, domethënë nevojën që kërkesat për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të kalojnë nëpër gjykatat e rregullta përpara se të paraqiten në Gjykatën Kushtetuese, me përjashtime në rastet urgjente.
“Është e nevojshme të parandalohet paraqitja e kërkesave drejtpërdrejt në Gjykatën Kushtetuese përpara se të shterohen mjetet e tjera juridike, sepse kjo dobëson parimin e subsidiaritetit të mbrojtjes kushtetuese-gjyqësore dhe e vendos Gjykatën në situatën e pazakontë të veprimit si gjykatë e shkallës së parë. Për të shmangur situata të tilla, është e nevojshme që Gjykata Kushtetuese të jetë e kujdesshme dhe të këmbëngulë në shterimin e mjeteve juridike para gjykatave të rregullta, dhe përjashtimet të lejohen vetëm në raste urgjente kur jeta dhe shëndeti i personit kërcënohen dhe kur shterimi i fondeve të tjera juridike do të shkaktonte dëme të pariparueshme”, theksoi Janjiq-Todorova.
Prof. Jeton Shasivari theksoi se ankimi kushtetues dhe kontrolli i akteve gjyqësore janë thelbësore për mbrojtjen e të drejtave të njeriut, dhe se kontrolli kushtetues është një formë legjitime dhe shtesë e mbrojtjes, e cila duhet të praktikohet pa vetëkufizim nga Gjykata.
“Kur flitet për ankimin kushtetues, në teorinë dhe praktikën kushtetuese, çështja më e diskutueshme është nëse Gjykata Kushtetuese ka të drejtë të anulojë një akt gjyqësor nëse ajo vërteton shkelje të të drejtave të njeriut për mbrojtjen kushtetuese ligjore të të cilave është kompetente. Unë besoj se kjo dilemë është e panevojshme, sepse natyra detyruese e akteve gjyqësore është ende e nënshtruar ndaj të drejtave të njeriut të garantuara kushtetuese, pra pavarësia gjyqësore nuk do të thotë në asnjë mënyrë një gjykim përmes shkeljes së të drejtave të njeriut, me anë të së cilës Gjykata Kushtetuese ka një funksion kushtetues të kontrollit të akteve gjyqësore dhe anulimit të tyre nëse ato shkelin një të drejtë të caktuar njerëzore për mbrojtjen e së cilës është kompetente. Dhe kjo nuk ka të bëjë me një lloj dueli apo rivaliteti të tensionuar midis Gjykatës Kushtetuese dhe gjyqësorit të rregullt të kryesuar nga Gjykata Supreme, por me një dyshe dhe një veprim unik të ndërsjellë të përcaktuar në Kushtetutën tonë, me anë të së cilës kontrolli kushtetues i akteve gjyqësore pa hyrë në meritat e tyre është plotësisht i ligjshëm dhe legjitim nga një perspektivë kushtetuese, sepse kontrolli kushtetues është një formë shtesë, e veçantë dhe më e lartë e mbrojtjes së të drejtave të njeriut. Për rrethanat tona, për këtë çështje, besoj se praktika e Gjykatës Kushtetuese do të jetë vendimtare, e cila në asnjë mënyrë nuk duhet të jetë e vetë-kufizuar ose e rezervuar siç është bërë me Aktin aktual të Gjykatës, sepse fuqia kushtetuese e Gjykatës Kushtetuese është zbutur, dhe nga ana tjetër, nevojitet edhe dialog dhe mirëkuptim i ndërsjellë institucional dhe takime pune më të shpeshta midis gjyqtarëve kushtetues dhe atyre supremë, të cilat do të çonin në rezultate konkrete pozitive në të ardhmen e afërt”, theksoi Shasivari.
