Shkup, 21 tetor – Banka Botërore në raportin e saj të fundit parashikon që vendi të përfundojë këtë vit me një rënie të PBB-së prej 4.1 për qind, dhe për vitin e ardhshëm dhe për vitin 2022 parashikon rritje, përkatësisht 3.6 dhe 3.5 për qind.
Kjo u njoftua sot në prezantimin on-line të Raportit të Rregullt Ekonomik për Ballkanin Perëndimor nr. 18
“Pandemia KOVID-19 preku fuqishëm Maqedoninë e Veriut, me kufizime të lëvizjes, me ndërprerjen e zinxhirëve të furnizimit dhe situatë të zgjatur të pafavorshme epidemiologjike, të cilat ndikojnë në perspektivat tashmë të pafavorshme ekonomike në vend. Si rezultat, vendi po përballet me recesionin më të thellë në dy dekadat e fundit, duke prekur të gjithë sektorët e ekonomisë, kështu që aktiviteti ekonomik parashikohet të bjerë me 4.1 për qind në vitin 2020”, tha Masimiliano Paoluçi, Drejtori i Zyrës së Bankës Botërore në vend në prezantimin e raportit.
Sipas raportit, Maqedonia e Veriut nuk është vendi i vetëm i prekur, të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor po përballen me një recesion, kështu që rritja rajonale parashikohet të bjerë me 4.8 për qind në vitin 2020, e cila është 1.7 pikë përqindje më e ulët se parashikimi i prillit. Vala e dytë, më e fortë e pandemisë, e cila filloi në mes të qershorit, ka ngadalësuar rimëkëmbjen në rajon. Kufizimet e udhëtimit dhe masat sociale në distancë gjithashtu kanë kontribuar në ngadalësimin e rritjes në ato vende që janë më të varura nga turizmi, citohet në raport.
Rënia më e madhe në rajon është parashikuar në Malin e Zi me 12.4 për qind, në Kosovë me 8.8 për qind, në Shqipëri me 8.4 për qind, BeH me 3.2 për qind dhe Serbi me 3 për qind. Vitin e ardhshëm, parashikohet rritje për të gjitha vendet, 6.9 për qind për Malin e Zi, pesë për qind për Shqipërinë, 3.7 për qind për Kosovën, tre për qind për BiH dhe 2.9 për qind për Serbinë.
Ata konsiderojnë se edhe pse me mbështetjen e Qeverisë, Maqedonia e Veriut e zbuti ndikimin e krizës në tregun e punës, shkalla e papunësisë u rrit në 16.7 për qind, për herë të parë që nga viti 2011, pasi në tremujorin e dytë të vitit 17.690 vetë humbën punën e tyre . Programet e mbështetjes së qeverisë kanë ndihmuar gjithashtu në zbutjen e ndikimit mbi punëtorët dhe firmat, por hapësira fiskale është ngushtuar pasi borxhi tejkalon 60 për qind të PBB-së. Ndërsa fundi i krizës ekonomike është i pasigurt, citohet në raport, presionet në tregun e punës dhe të ardhurat ka të ngjarë të vazhdojnë për disa muaj më shumë.
“Parashikimi afatshkurtër për Maqedoninë e Veriut është pozitiv, por mbizotërojnë rreziqe të ulëta. Faza e zhdukjes së pandemisë nuk ka mbaruar ende dhe pandemia e zgjatur, së bashku me masat ende të vlefshme për distancimin shoqëror, mund të vonojnë më tej rimëkëmbjen, tha Paoluçi, i cili shtoi se masat ekonomike dhe sociale për t’u ballafaquar me krizën do të jenë kryesore dhe me përparësi të madhe, por do të jetë gjithashtu e rëndësishme të ndiqni reformat e nevojshme fiskale afatmesme, reformat në fushën e konkurrencës, mjedisin dhe qeverisjen e mirë të politikave publike, në mënyrë që të arrihet një rigjenerim i qëndrueshëm dhe hyrja në BE.
Banka Botërore beson se nëse ka masa më kufizuese, ato nuk do të kenë aq shumë ndikim sa në fillim të krizës.
“Nëse do të kishte masa të reja kufizuese, supozimi ynë është se tronditja për konsumatorët dhe kompanitë do të ishte më e vogël, sepse në muajt e fundit ata kishin kohë për t’u adaptuar dhe efekti i përgjithshëm do të ishte më i vogël se në prill dhe në maj,” tha Bojan Shimbov nga Banka Botërore.
Ata theksojnë se sektori privat në periudhën që do të pasojë pas përfundimit të krizës, duhet të përqendrohet në dixhitalizimin dhe inovacionin.
“Kriza e kovidit ka një ndikim në ndryshimin e shprehive të konsumatorëve, e-tregtinë, punën nga shtëpia, komunikimin nga shtëpia dhe e gjithë kjo ka një ndikim në sjelljen e konsumatorëve dhe kompanive që duhet të përshtaten,” tha Shimbov. Ai shtoi se Banka Botërore ka kryer hulumtime mbi potencialin e kompanive për produkte dhe procese të reja dhe rezultatet tregojnë se nga njëra anë kemi përshtatje të pamjaftueshme të kompanive në Ballkanin Perëndimor.
Tridhjetë për qind thanë se kishin futur procese të reja biznesi, por kishte numër të pamjaftueshëm për të treguar përshtatshmëri ndaj realitetit të ri. Gjithashtu, dixhitalizimi që do të mundësonte tregtinë elektronike në Maqedoninë e Veriut është 60 për qind, ndërsa në vendet e tjera është më i ulët.
Pozitivi, sipas Bankës Botërore, është se në Maqedoninë e Veriut, në Serbi dhe në BeH një pjesë e mirë e ndërmarrjeve deklaruan se në tre vitet e fundit ato kanë prezantuar produkte dhe shërbime të reja që do t’i ndihmonin ata të përshtaten me realitetin e ri.
Banka Botërore thekson se pandemia ka një efekt të rëndësishëm në të ardhurat publike, të cilat para krizës ishin më të ulëta se mesatarja evropiane dhe arrinin në 30 për qind të PBB-së. Ata thonë se në periudhën pas rimëkëmbjes, politikat publike duhet të përqendrohen në përmirësimin e të ardhurave publike, të cilat do të ishin të mundshme duke rritur bazën e taksave, duke ulur përjashtimet nga taksat, të cilat do të ndihmonin për të arkëtuar atë që mbetet e papaguar që është rreth 30 për qind. Gjithashtu edhe përmirësimi i disiplinës tatimore dhe luftës kundër ekonomisë gri, respektivisht përpjekja që shteti të mbledhë më shumë taksa dhe të zvogëlojë boshllëqet e përdorura nga qytetarët dhe kompanitë. Si shembull, ata deklaruan se TVSH-ja potencialisht e arkëtuar është 37 për qind, e cila është më e larta në rajon.
Gjithashtu ata mendojnë se duhet të futen taksat e reja që lidhen kryesisht me mjedisin, taksimi dixhital që do të sillte të ardhura shtesë në thesarin e shtetit.
Përveç politikave të të ardhurave, rekomandojnë edhe politikën e shpenzimeve tek investimet publike, forcimin e tyre, kontrollimin e zotimeve, ristrukturimin e shpenzimeve, rregullat fiskale dhe prezantimin e këshillave fiskale. Fokusi dohet të jetë tek kapitali njerëzor, veçanërisht tek shëndetësia dhe arsimi të cilat do të kontribuonin në zhvillimin e ardhshëm, të ketë kontroll më rigoroz të rreziqeve fiskale dhe kontrollin e shpenzimeve të ndërmarrjeve publike dhe marrëveshjen e partneritetit publik-privat.
Banka Botërore beson se vëmendja duhet t’i kushtohet efikasitetit dhe menaxhimit të investimeve publike, për të forcuar konkurrencën, dhe në fushën e ndihmës shtetërore për ta ristrukturuar dhe shpërndarë atë në mënyrë të barabartë, dhe jo si më parë në sektorë dhe kompani të caktuara.
Kapitali njerëzor, i cili është nën mesataren për Evropën dhe Azinë Qendrore, tregohet gjithashtu si tregues i rëndësishëm për potencialin e rritjes në të ardhmen.
“Ky rezultat nxitet nga rezultatet më të dobëta në arsim dhe problemet fillojnë nga sistemi parashkollor ku kemi një numër të vogël të fëmijëve, pastaj vazhdojnë në fillore dhe të mesme, ku rezultatet janë më të ulëta krahasuar me vendet në rajon dhe më pas vazhdojnë në transferimin nga arsimi në tregun e punës “, tha Shimbov dhe shtoi se pandemia do të zvogëlojë përparimin e bërë midis testeve nga 2015 në 2018 me 20 për qind.
Ai thekson se fëmijët në arsimin e mesëm janë funksionalisht analfabetë, respektivisht,ata mund të lexojnë, por nuk kuptojnë se çfarë lexojnë, dhe se kjo në pandem do të rritet, prandaj nevojitet një fokus i veçantë në këto politika.
Në pyetjen e gazetarëve nëse do të kishte mjaft fonde në tregjet e debive, u theksua se vendi tashmë kishte lëshuar bono qeveritare me normat më të ulëta dhe kishte mbështetjen e institucioneve financiare ndërkombëtare. Sidoqoftë, ata besojnë se kjo mbështetje nuk do të jetë e nevojshme vitin e ardhshëm, dhe aksesi i fondeve në tregje është i lehtë sepse ka likuiditet, Maqedonia e Veriut vlerësohet si një vend me rrezik të moderuar dhe një ndikim në uljen e rrezikut të investimit në bono qeveritare do të kenë negociatat e pranimit në BE, planet fiskale afatmesme dhe programet reformuese që janë në vazhdim.