“Kriza me pandeminë na ka treguar se investimi në infrastrukturë, spitale, kopshte, shkolla, rrugë dhe, mbi të gjitha, investimi në kapital njerëzor, është një strategji e shkëlqyeshme ekonomike. Njëri nuk mund të bëjë pa tjetrin. Nevojiten ndërtimi i rrugëve, hekurudhave dhe infrastrukturave të tjera ‘hardware’, por ato nuk do të kenë efektin e dëshiruar nëse nuk investojmë në potencialin njerëzor. Ne përdorim mundësitë për të krijuar një mjedis të përshtatshëm biznesi ku pasiguria do të zvogëlohet dhe parashikueshmëria do të rritet. Çdo investitor dëshiron një mjedis të qëndrueshëm biznesi, sundimin e ligjit, dhe ne si Qeveri përpiqemi ta bëjmë të mundur. “Vetë hyrja në NATO sjell rritje të përshpejtuar të investimeve, rritje të ekonomisë dhe ulje të papunësisë, dhe ne besojmë se duke stabilizuar situatën nga pandemia, efektet do të jenë të dukshme,” tha Kryeministri maqedonas. Zoran Zaev në intervistën për “Kapital”.
Ekonomia ka hyrë në vitin 2021 me shumë sfida përpara – efektet e pandemisë Covid ndjehen ende fort në disa sektorë që janë më të prekur, dhe dhomat e tregtisë çdo ditë këmbëngulin në vazhdimin e paketave anti-krizë, veçanërisht mbështetjen e pagave, të tilla si dhe prezantimi i atyre të reja. Kryeministri Zoran Zaev njoftoi se po shqyrtohet paketa e pestë e masave, e cila duhet të paraqitet në shkurt, por ende nuk ka detaje konkrete. Ne biseduam me të për gjithçka që mund të presim të ndodhë ekonomikisht në 2021, por edhe për pjesën tjetër të mandatit të qeverisë aktuale.
Kryeministër, si e vlerësoni vitin pas nesh në aspektin ekonomik, duke pasur parasysh të gjitha sfidat me të cilat përballemi si vend për shkak të pandemisë? Çfarë efekti patën paketat e masave antikrizë dhe a do të vazhdojnë disa prej tyre edhe këtë vit, gjë që në fakt kërkohet nga dhomat e biznesit këto ditë?
Shqetësimi dhe fokusi ynë më i madh që nga fillimi i krizës i sjellë nga pandemia KOVID-19, përveç strategjisë shëndetësore për trajtimin e koronavirusit, ishte që shumë shpejt të miratoheshin dhe zbatoheshin masa për një përgjigje adekuate ndaj krizës ekonomike të shkaktuar nga pandemia.
Unë pohoj se këto ishin masa në kohë dhe serioze për të kursyer punë. Ata ishin gjithëpërfshirës dhe udhëhiqeshin nga parimi që askush të mos lihej jashtë, dhe në mënyrë të saktë të dimensionuar, ata ndaluan trendet që kërcënonin të ishin katastrofike dhe krijuan kushte për të gjitha masat pasuese që synojnë rikuperimin dhe ringjalljen e dinamikës së brendshme ekonomike me dinamikë të re. aktivitetet.
Ne krijuam katër pako të masave ekonomike për të cilat siguruam mbi 1.2 miliardë euro ose afërsisht 10% të Prodhimit të Brendshëm Bruto. Ne kemi ofruar siguri në punë për qytetarët, konsum të qëndrueshëm dhe kemi ndihmuar sektorët më të prekur të krizës, si dhe kategoritë më të prekshme të qytetarëve. Ne kemi përmbushur qëllimin tonë kryesor për të ruajtur dhe madje përmirësuar funksionalitetin e shtetit. Pagat, pensionet, mbrojtja sociale paguhen rregullisht, ne gjithashtu zbatojmë masat e përmendura për të mbështetur ekonominë dhe qytetarët.
Askush nuk mund të vërejë që ne nuk i morëm të gjitha masat në një mënyrë gjithëpërfshirëse, me analiza të përshtatshme dhe në konsultim me institucionet financiare ndërkombëtare, si dhe me palët e interesuara kombëtare, ekspertët ekonomikë, dhomat e tregtisë, organizatat e punëdhënësve, sindikatat, akademinë dhe shoqërinë civile sektor.
Efekti më i madh u arrit me masën për subvencione të pagave, me të cilën në paketën e fundit kemi shkuar edhe më tej me një rritje graduale të mbështetjes në varësi të rënies së të hyrave të kompanive që arritën në 21,776 denarë. Jam veçanërisht i lumtur që kemi kursyer rreth 100,000 vende pune dhe kemi mbështetur rreth 15,000 kompani të prekura nga kriza duke financuar një pjesë të pagës së tyre dy herë në tre muaj.
Për më tepër, rreth 500,000 qytetarë u mbështetën financiarisht, të cilët u prekën më shumë nga kriza përmes transferimit të drejtpërdrejtë të fondeve në llogarinë e tyre të transaksionit dhe kreditë e favorshme përmes Bankës së Zhvillimit për ekonominë me norma jashtëzakonisht të ulëta të interesit u mirëpritën dhe u përdorën nga kompanitë vendase. Ne siguruam teste falas, pajisje vaksinash dhe mbështetje për stafin mjekësor.
Sot mund të them se efekti i masave është i dukshëm, me formimin e Qeverisë pas zgjedhjeve në korrik 2020, rezultatet në tremujorin e tretë në disa fusha janë përmirësuar ndjeshëm. Rënia e madhe e PBB-së prej -14.9% e regjistruar në tremujorin e dytë të vitit 2020 është lehtësuar dhe sipas të dhënave statistikore, për tremujorin e tretë të vitit 2020, norma është -3.3%. Gjithashtu, për sa i përket përbërësve, do të vërehet se pas rënies së lartë të investimeve bruto prej 34.4% në tremujorin e dytë, në tremujorin e tretë ka pasur një rritje prej 4.2%, për shkak të rritjes së investimeve në ndërtim, si dhe në makineri dhe pajisje. Në tremujorin e tretë, rënia e konsumit u lehtësua në -1.2%, nga -9.1% e lartë në tremujorin paraardhës. Kjo është kryesisht për shkak të faktit se konsumi publik u rrit me 13.5% të lartë në bazë reale, për shkak të rritjes së shpenzimeve për të mbështetur kategoritë më të prekura të pandemisë.
Nuk ka dyshim se kriza derdhet në tremujorin e parë të vitit 2021, për të cilin ne planifikojmë paketën e pestë të masave ekonomike. Për sa kohë që zgjat kriza, Qeveria do të veprojë me mekanizmat e duhur për të zbutur efektet e pandemisë, ne po monitorojmë situatën hap pas hapi dhe po reagojmë në mënyrë adekuate. Shteti është këtu, si më parë, për të ndihmuar qytetarët dhe sektorin real në solidaritet. Efektet e arritura konfirmohen nga institucionet financiare ndërkombëtare, përfshirë raportet e Bankës Botërore ku thuhet se situata do të ishte shumë më keq nëse qeveritë në Ballkanin Perëndimor, në fillim të krizës nuk do të merrnin masa të shpejta për të vënë nën kontroll krizën shëndetësore dhe duke kufizuar dëmin ekonomik.
Shtë e qartë se monumentet nuk janë mallra të përhershme që përmirësojnë jetën, të tilla si rrugët, shkollat, spitalet, konviktet, kopshtet, objektet sportive, aparatet shëndetësore funksionale, pajisjet … Ne vazhdojmë të investojmë në infrastrukturën rrugore dhe hekurudhore, energjinë, gazifikimin, kopshte, spitale, shkolla dhe mjedisi, infrastruktura komunale si dhe në ndërtimin e banesave sociale. Investimet publike me përparësi në projektet e infrastrukturës kapitale. Në vitin e kaluar, shpenzimet kapitale kanë 80% të realizimit të planifikuar të investimeve kapitale, e cila është më e mirë krahasuar me vitin 2019 kur u realizuan 77.6% e shpenzimeve të planifikuara kapitale. Në Buxhet për këtë vit, investimet kapitale janë planifikuar në nivelin prej rreth 23 miliardë denarë ose 20% më të larta se plani për vitin 2020.
Investimet kapitale para kurorës – kriza ishte një element që për shumë vite me radhë u realizua shumë më i dobët se sa ishte planifikuar, ndërsa për vitin 2020 realizimi i shpenzimeve kapitale është sa 82%. Si u arrit ky nivel i realizimit dhe cilat janë planet për vitin 2021? Cilat do të jenë projektet kryesore kapitale në periudhën e ardhshme?
Ju sigurisht keni vërejtur që unë këmbëngul që investimet në projekte kapitale do të thonë jetë për ekonominë maqedonase. Prandaj, përveç masave aktuale për të zbutur efektet e krizës, ne i kemi kushtuar vëmendje të madhe realizimit të investimeve kapitale. Kriza e shkaktuar nga pandemia sipërfaqësore ka nxjerrë fushat kryesore ku duhet të drejtohet kapitali, dhe ato janë zonat që kanë vlerë të qëndrueshme. Shtë e qartë se monumentet nuk janë mallra të qëndrueshme, të tilla si rrugët, shkollat, spitalet, konviktet, kopshtet, objektet sportive, aparatet shëndetësore funksionale, pajisjet … Ne vazhdojmë të investojmë në infrastrukturën rrugore dhe hekurudhore, energjinë, gazifikimin, kopshtet, spitalet, shkolla dhe mjedisi, infrastruktura komunale si dhe në ndërtimin e banesave sociale. Investimet publike me përparësi në projektet e infrastrukturës kapitale.
Në vitin e kaluar, shpenzimet kapitale kanë 80% të realizimit të planifikuar të investimeve kapitale, e cila është më e mirë krahasuar me vitin 2019 kur u realizuan 77.6% e shpenzimeve të planifikuara kapitale. Në Buxhet për këtë vit, investimet kapitale janë planifikuar në nivelin prej rreth 23 miliardë denarë ose 20% më të larta se plani për vitin 2020. Një projekt kryesor kapital është Korridori 8, arteria kryesore që në mënyrë infrastrukturore vendos Maqedoninë e Veriut si një udhëkryq midis fqinjëve, duke lidhur Detin e Zi me Detin Adriatik. Për më tepër, autostradat dhe rrugët rajonale janë duke u ndërtuar dhe rehabilituar në të gjithë vendin. Në periudhën deri në vitin 2025, janë planifikuar projekte kapitale në vlerë totale prej 3.2 miliardë euro. Në vitet e ardhshme, përpjekjet tona do të përqendrohen në realizimin maksimal të investimeve kapitale me një mekanizëm të vendosur dhe të ri për monitorimin e realizimit të tyre.
Ju keni shpallur ambiciozisht një “kërcim kuantik” në ekonomi në periudhën që do të vijë … Cilat do të jenë faktorët kryesorë të rritjes ekonomike që ne ende nuk duhet të presim?
Kriza me pandeminë na ka treguar se investimi në infrastrukturë, spitale, kopshte, kopshte, shkolla, rrugë dhe, mbi të gjitha, investimi në kapital njerëzor, është një strategji e shkëlqyeshme ekonomike. Njëri nuk mund të bëjë pa tjetrin. Ndërtimi i rrugëve, hekurudhave dhe infrastrukturave të tjera “hardware” janë të domosdoshme, por ato nuk do të japin efektin e dëshiruar nëse nuk investojmë në potencialin njerëzor.
Prandaj, Buxheti për vitin 2021 është një kontribut i rëndësishëm në Strategjinë për Rimëkëmbjen Ekonomike dhe Rritjen e Përshpejtuar, e cila përbëhet nga katër shtylla: rimëkëmbja ekonomike nga KOVID-19, e dyta – rritja e përshpejtuar, gjithëpërfshirëse dhe e qëndrueshme ekonomike, e treta, forcimi i konkurrencës së sektorit privat dhe e katërta – zhvillimi i burimeve njerëzore dhe mundësitë e barabarta, të cilat do të sigurojnë stabilitetin makroekonomik dhe qëndrueshmërinë financiare, rimëkëmbjen ekonomike dhe përshpejtimin e rritjes ekonomike. Të gjithë këto segmente janë të ndërlidhura dhe do të thoja të kushtëzuara.
Për më tepër, implementimi i projekteve të parashikuara në Planin Ekonomik dhe të Investimeve për Ballkanin Perëndimor, të miratuar nga Komisioni Evropian, ka një rëndësi të madhe. Ne tashmë kemi rishikuar listën e vetme të projekteve për të përcaktuar se cilat përputhen me Planin Ekonomik dhe të Investimeve të BE, i cili do të mobilizojë fonde deri në 9 miliardë euro për Ballkanin Perëndimor nën një instrument të ri të ndihmës së para-anëtarësimit të quajtur IPA III. Fondet do të drejtohen për investime në fushat e transportit, energjisë, tranzicionit jeshil dhe dixhital si dhe zhvillimit të burimeve njerëzore për të siguruar rritje të qëndrueshme dhe vende pune, duke rritur zhvillimin ekonomik dhe rimëkëmbjen e rajonit. Deri më tani, mbi 23 projekte me vlerë rreth 2.1 miliardë euro në grante dhe kredi janë zbatuar në Republikën e Maqedonisë Veriore. Unë besoj se Plani Ekonomik dhe i Investimeve për Ballkanin Perëndimor do të ketë një ndikim të fortë dhe pozitiv në rimëkëmbjen ekonomike të rajonit, mbështetjen për tranzicionin e gjelbër dhe dixhital dhe të inkurajojë integrimin rajonal në Bashkimin Evropian.
Ne përdorim mundësitë për të krijuar një mjedis të përshtatshëm biznesi ku pasiguria do të zvogëlohet dhe parashikueshmëria do të rritet. Çdo investitor dëshiron një mjedis të qëndrueshëm biznesi, sundimin e ligjit, dhe ne si Qeveri përpiqemi ta bëjmë të mundur. Vetë anëtarësimi në NATO sjell rritje të përshpejtuar të investimeve, rritje ekonomike dhe papunësi të zvogëluar dhe ne besojmë se duke stabilizuar situatën pandemike, efektet do të jenë të dukshme.
Kjo qeveri tani, si në mandatin e mëparshëm, bën një ndryshim në këtë fushë. Në 2 vjet, Qeveria nënshkroi 34 marrëveshje të reja për investime të huaja dhe të brendshme. Nga këto, 12 fabrika janë ndërtuar dhe 22 fabrika janë në ndërtim e sipër. Kjo është shumë më tepër sesa periudhat korrik 2013 – qershor 2015 dhe korrik 2015 – qershor 2017 kur u nënshkruan 7 dhe 9 marrëveshje mbështetje për ndërtimin e fabrikës dhe 6 dhe 7 fabrika u hapën, përkatësisht. Investimet e huaja po rriten. Në periudhën korrik 2017 – qershor 2019, ka 741 milion euro investime të huaja direkte. Në kontrast me këtë rekord historik të investimeve të huaja, në periudhën korrik 2013 deri në qershor 2015, kishte 457 milion euro, dhe në periudhën korrik 2015 deri në qershor 2017, 555 milion euro investime të huaja direkte.
Në fushatën e fundit zgjedhore, ju theksuat se në tre vjet ju keni ofruar ndihmë financiare direkte dhe indirekte për fermerët prej 430 milion euro dhe se do të vazhdoni me 200 milion euro mbështetje vjetore. Cilat janë rezultatet e kësaj ndihme për bujqësinë, për sa i përket vëllimit të prodhimit dhe eksportit të produkteve bujqësore? Përveç njoftimeve për shitjen e tokës bujqësore shtetërore, cilat do të jenë pikat kryesore të politikës bujqësore që do të udhëheqë Maqedoninë e Veriut?
Bujqësia dhe prodhimi i ushqimit janë një shans për sukses, dhe pandemia e virusit KOVID-19 theksoi më tej nevojën që popullatës t’i sigurohet ushqim i shëndetshëm, cilësor dhe i larmishëm nga prodhimi maqedonas.
Ne duhet të pranojmë si një trend të mirë të dhënat statistikore për blerjen dhe shitjen e produkteve bujqësore në tremujorin e tretë të vitit 2020 arritën në gati 5 miliardë denarë, që është një rritje prej 15.7 përqind krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.
Qeveria vazhdon me masa stimuluese të tilla si “Fermeri i Ri” me mbështetje deri në 10 mijë euro, “Grua Rurale” me 3,000 euro dhe për një agrobiznes të ri me 20,000 euro. Isshtë gjithashtu shumë e rëndësishme të përdoren masat nga programi IPARD të cilat janë një mundësi reale për modernizimin e prodhimit bujqësor. Do të ketë thirrje për tokë bujqësore, investime, naftë të gjelbër dhe për një masë IPARD që do të financojë investime në zona rurale siç janë akomodimi dhe hotelieri, shtëpi pleqsh, pajisje për përpunimin e drurit, bletari, etj.
Këtë vit ne do të bëjmë gjithçka së bashku për të përfituar sa më shumë nga fondet e destinuara për sektorin e bujqësisë dhe zhvillimin rural. Ne kemi burimet. Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Ekonomisë së Ujërave, Agjencia për Mbështetjen e Zhvillimit Bujqësor dhe Agjencia e Pagesave janë vendosur në një sistem për informacion për të arritur fermerët dhe për të përdorur fondet dhe njohuritë e disponueshme. Qëllimi ynë i përbashkët është zhvillimi i bujqësisë maqedonase dhe zhvillimi më i madh rural në vend.
Ajo që do të sjellë stimul shtesë në prodhimin bujqësor është privatizimi i tokës bujqësore në pronësi të shtetit për zhvillim. Privatizimi do të bëhet në kushte të caktuara. Kushti i parë është që ajo të mos urbanizohet, ose më saktë është e ndaluar të përdoret për ndonjë qëllim tjetër përveç bujqësor. Për më tepër, nëse pronari i ri i tokës bujqësore nuk e kultivon ose jep me qira, ai do të paguajë trefishin e taksës.
Bujqësia është një potencial i madh për vendin dhe nëse e vendosim atë në punë dhe tokë bujqësore, linjat e kreditit do të tërhiqen, paratë e kursyera do të investohen, që do të thotë krijim i vendeve të punës, inkurajim i rritjes së eksporteve, prodhimit vendas, dhe përmes kësaj konkurrenca e prodhimit bujqësor kombëtar do të forcohet.
Sipas analizës, toka bujqësore me çmime të tregut që është në pronësi të shtetit vlen më shumë se 2 miliardë euro dhe ne presim 200 deri 300 milion euro ose 10 deri në 12% të asaj që do të shitet në përputhje me interesin e qytetarëve dhe kompanive vendase.
Plani është të përfundojmë debatin mbi zgjidhjet ligjore deri në fund të qershorit 2021, dhe me përfundimin e krizës, është më mirë të futemi në progresin e kësaj nisme. Ne gjithashtu kemi kompani të mëdha kombëtare që duan të investojnë. Me këtë rast, do të doja të përmendja që abuzimet nuk do të lejohen, për të cilat shteti ka mjetet e duhura për të mbrojtur interesin e tij publik.
Sa investime të huaja direkte janë realizuar në tre vitet e fundit dhe cilat janë planet dhe parashikimet për periudhën vijuese? A do të realizohen njoftimet që Agjencia për Investime të Huaja dhe Drejtoria për TIDZ të bashkohen në një institucion përgjegjës për investimet e huaja dhe cila do të jetë strategjia e ardhshme për tërheqjen e investimeve?
Kjo qeveri tani, si në mandatin e mëparshëm, bën një ndryshim në këtë fushë. Në 2 vjet, Qeveria nënshkroi 34 marrëveshje të reja për investime të huaja dhe të brendshme. Nga këto, 12 fabrika janë ndërtuar dhe 22 fabrika janë në ndërtim e sipër. Kjo është shumë më tepër sesa periudhat korrik 2013 – qershor 2015 dhe korrik 2015 – qershor 2017 kur u nënshkruan 7 dhe 9 marrëveshje mbështetje për ndërtimin e fabrikës dhe 6 dhe 7 fabrika u hapën, përkatësisht.
Investimet e huaja po rriten. Në periudhën korrik 2017 – qershor 2019, ka 741 milion euro investime të huaja direkte. Në kontrast me këtë rekord historik të investimeve të huaja, në periudhën korrik 2013 deri në qershor 2015, kishte 457 milion euro, dhe në periudhën korrik 2015 deri në qershor 2017, 555 milion euro investime të huaja direkte.
Investimi i huaj rekord erdhi si rezultat i dy faktorëve: Kapërcimi i krizës politike dhe fillimi i punës së qeverisë sonë të përgjegjshme dhe transparente dhe zgjidhja e të gjitha mosmarrëveshjeve tona bilaterale me fqinjët tanë dhe zhbllokimi i integrimit Euro-Atlantik. Fokusi i ekonomisë, së bashku me anëtarësimin në NATO, do të sjellë edhe më shumë investime të huaja. Drejtoria po përgatit gjithashtu masa për të inkurajuar realizimin më të shpejtë të investimeve që tashmë janë duke u zhvilluar, përfshirë rritjen e numrit të të punësuarve, si dhe rritjen e pagave, si një grup i veçantë masash.
Programi vjetor i punës i Drejtorisë për TIDZ për vitin 2021 parashikon futjen e një koncepti të ri në tërheqjen dhe realizimin e investimeve. Theksi do të vihet tek investitorët me cilësi më të lartë, pra projekte me vlerë të shtuar të lartë, të cilat do të pasqyrohen në hyrjet më të larta të buxhetit, punë gjithnjë e më të paguara, si dhe bashkëpunim dhe përfshirje më të madhe të kompanive vendase në zinxhirët e vlerave globale.
Për vitin 2021, një cikël investimesh prej 15 milion euro është gjithashtu duke u përgatitur në infrastrukturën bazë në disa zona të përgatitura në përputhje me nevojat e përdoruesve.
Koncepti i ri i funksionimit të Drejtorisë nënkupton krijimin e një pike hyrëse për të gjitha nevojat e investitorëve potencialë dhe ekzistues, përfshirë zgjerimin e shërbimeve dhe mbështetjen ndaj vendasve, në vend të ekskluzivisht të huaj. Për atë qëllim, programi i punës i Qeverisë parashikon integrimin e kapaciteteve të dy agjencive të tjera – për investime të huaja dhe për ndërmarrësi brenda Drejtorisë për TIDZ, e cila praktikisht do të lehtësojë dhe thjeshtojë qasjen në shërbimet shtetërore për investitorët. Ky hap nënkupton racionalizimin e kapaciteteve, dmth shfrytëzimin e plotë të burimeve ekzistuese njerëzore në këto dy agjenci dhe për nevojat e implementimit të konceptit të ri të punës së Drejtorisë për TIDZ.
Bërja e një administrate publike të vogël dhe efikase është në programet parazgjedhore të të gjitha grupeve qeverisëse deri më tani, dhe pastaj ne shohim vetëm një rritje në aparatin shtetëror të rëndë, të shtrenjtë dhe joefikas. Çfarë planifikoni të bëni si qeveri për këtë çështje?
Për mandatin e dytë, ne jemi të përkushtuar në forcimin e kapaciteteve të administratës publike, si dhe profesionalizimin dhe departamentimin. Qëllimi ynë është një administratë efikase që do të jetë në shërbim të të gjithë qytetarëve. Ekzistojnë disa masa dhe projekte që synojnë zvogëlimin e numrit të të punësuarve në administratën publike. Qëllimi i vendosur në programin e Qeverisë për katër vitet e ardhshme është ulja me 20%. Modelet që do të kontribuojnë në realizimin janë si më poshtë:
Bashkimi i funksioneve dhe kompetencave të institucioneve. Kjo është parashikuar në projektin IPA për riorganizimin e administratës publike, një projekt i financuar nga BE, i ndihmuar nga ekspertë të huaj. Vendimet e propozuara për riorganizim dhe ndryshimet në ligjin për organizimin dhe punën e organeve të administratës shtetërore janë duke u përgatitur. Ky operacion kryhet historikisht për herë të parë në vendin tonë. Ne vendosim linja të qarta të përgjegjësisë, duke bashkuar institucione me të njëjtat kompetenca dhe duke ulur numrin e tyre.
– Në sektorin publik, mundësia e punës pas moshës 64 vjeç do të shfuqizohet, përveç personelit të mangët, siç janë profesionistët e shëndetësisë dhe personeli mësimor i universitetit. Kjo do të hapë më shumë mundësi për të rinjtë për të punuar në sektorin publik, por gjithashtu do të zvogëlojë administratën në departamente ku nuk ka nevojë për të ruajtur vendin e punës.
-Modeli i tretë është një ofertë e paketave për transferim në sektorin privat ose pension të parakohshëm dhe të ngjashme. Shtë një proces që kemi filluar në mandatin e mëparshëm, përmes bisedave me dhomat, sindikatat dhe të gjithë aktorët. Transferimi do të jetë një e drejtë zgjedhjeje, dmth. Asnjë nga punonjësit e sektorit publik nuk do të detyrohet ta bëjë këtë.
Sa larg është procesi i gazifikimit të ekonomisë dhe familjeve? Kur priten rezultatet fillestare të planeve ambicioze të njoftuara së fundmi për përfshirjen e vendit në projekte të rëndësishme rajonale të energjisë, posaçërisht për rishpërndarjen e gazit që do të vijë nga Greqia?
Realizimi i gazifikimit është një nga interesat më të rëndësishëm strategjikë të shtetit. Ne jemi të përkushtuar për zbatimin e plotë të dispozitave të Ligjit për Energji, i cili siguron mbrojtjen e të drejtave pronësore dhe pronësore dhe interesave të vendit dhe eliminon pengesat që pengojnë ose pengojnë zhvillimin e Maqedonisë Veriore në ndërtimin e rrjetit të gazit.
Të gjithë qytetarët janë pronarë të tubacionit kombëtar të gazit, i cili është një përfitim i madh për qytetarët dhe për mundësitë kombëtare të shtetit. Në vend që të kishim vetëm një burim gazi, i cili e mbajti vendin në një gjendje monopoli për vite me radhë, tani është e hapur mundësia për hyrjen e Azerbajxhanit, si dhe gazi i lëngshëm natyror nga Amerika dhe vendet e tjera. Ne kemi shprehur interesin tonë për të marrë pjesë në një projekt serioz, do të thosha gjeostrategjik dhe evropian, i mbështetur nga Shtetet e Bashkuara, tubacioni i gazit Alexandropolis. Analizat aktuale tregojnë se ne mund të investojmë në terminalin e gazit dhe termocentralin në Alexandroupolis për të zotëruar një terminal ndërkombëtar gazi dhe termocentral me gaz të vendosur në Greqi. Me këtë investim do të rezervojmë më në fund kapacitetet për furnizim të sigurt dhe të qëndrueshëm të gazit në vend, pa rreziqe. Ndërtimi i Interkonektorit me Greqinë është një projekt me vlerë 54 milion euro, nga të cilat 14 milion janë një grant nga korniza e investimeve për Ballkanin Perëndimor.
Pritjet tona janë që të gjitha këto projekte të arrijnë një ulje prej 30 përqind të çmimit të gazit natyror në vend, i cili si një karburant i lirë dhe miqësor me mjedisin hap një mundësi të madhe mjedisore dhe energjetike për vendin. Kjo gjithashtu zhvillon mundësinë për ndërtimin e termocentraleve me gaz për prodhimin e energjisë elektrike, si dhe për të ndjekur me zell agjendën mjedisore të vendit, në përputhje me Agjendën e Gjelbër Evropiane, pra tranzicionin efikas nga qymyri në energji miqësore me mjedisin për prodhimin e energjisë elektrike.
Një lidhje e tubacionit të gazit me Kosovën është në fazën e hartimit dhe me këto dy projekte, Maqedonia e Veriut do të jetë një vend tranzit me gaz natyror dhe një nga lojtarët kryesorë në rajon.
Vazhdon ndërtimi i tubacioneve kryesore të gazit në të gjithë vendin. Vitin tjetër do të përfundojmë me degën në Manastir, në Tetovë dhe në Gostivar, dhe pastaj do të vazhdojmë me Gostivar – Kërçovë, Sv. Nikole – Veles dhe seksioni deri në Gjevgjeli dhe TC Negotino dhe duke e rrumbullakuar unazën në Ohër dhe Resnjë deri në Manastir.
Ky vit do të jetë viti kur do të fillojë ndërtimi i rrjetit sekondar të gazsjellësit në disa qytete të Maqedonisë, në mënyrë që tubat e gazit të fillojnë të arrijnë në familjet.
Të gjithë qytetarët janë pronarë të tubacionit kombëtar të gazit, i cili është një përfitim i madh për qytetarët dhe për mundësitë kombëtare të shtetit. Në vend që të kishim vetëm një burim gazi, i cili e mbajti vendin në një gjendje monopoli për vite me radhë, tani është e hapur mundësia për hyrjen e Azerbajxhanit, si dhe gazi i lëngshëm natyror nga Amerika dhe vendet e tjera. Ne kemi shprehur interesin tonë për të marrë pjesë në një projekt serioz, do të thosha gjeostrategjik dhe evropian, i mbështetur nga Shtetet e Bashkuara, tubacioni i gazit Alexandropolis. Analizat aktuale tregojnë se ne mund të investojmë në terminalin e gazit dhe termocentralin në Alexandroupolis për të zotëruar një terminal ndërkombëtar gazi dhe termocentral me gaz të vendosur në Greqi. Me këtë investim do të rezervojmë më në fund kapacitetet për furnizim të sigurt dhe të qëndrueshëm të gazit në vend, pa rreziqe. Ndërtimi i Interkonektorit me Greqinë është një projekt me vlerë 54 milion euro, nga të cilat 14 milion janë një grant nga korniza e investimeve për Ballkanin Perëndimor.
Cili është plani strategjik në lidhje me shfrytëzimin e burimeve të energjisë efikase të energjisë në 4 vitet e ardhshme? Cilat investime kryesore janë planifikimi i shtetit në këtë sektor dhe cila pjesë e energjisë planifikohet të merret nga investimet private?
Ne rrisim interesin për investime në energji duke ofruar zgjidhje alternative për sa i përket pozicioneve energjetike gjeostrategjike. Kjo kryesisht do të thotë që gradualisht po shkojmë drejt burimeve të pastra të energjisë përmes aplikimit të burimeve energjetike miqësore me mjedisin si uji, dielli dhe era për të zvogëluar përdorimin e qymyrit si burim energjie.
Në kushtet e krizës shëndetësore dhe ekonomike të shkaktuar nga KOVID-19, përveç që merren me efektet e pandemisë, Qeveria dhe departamentet ekonomike bëjnë përpjekje maksimale dhe monitorojnë situatën në të cilën investohet më së shumti në botë. Energjia dhe efikasiteti i energjisë, së bashku me dixhitalizimin dhe të gjitha teknologjitë e tjera të teknologjisë së lartë, janë e ardhmja e zhvillimit.
Në atë drejtim, ne duhet të vazhdojmë me trendet në mënyrë që të kemi progres ekonomik. Në vendin e minierës së vjetër në REK Oslomej, tani janë duke u ndërtuar kapacitete për 10 megavat dhe do të ndërtohen dy termocentrale të tjerë fotovoltaikë me 50 MW. Investimi i vlerësuar është rreth 60 milion euro. Termocentrali TC “Negotino” do të shndërrohet në një termocentral me gaz përmes një partneriteti publik-privat ose do të shitet. Investimi i mundshëm është nga 200 në 500 milion euro me 100 megavat të rinj të energjisë së gjelbër.
Fondet e grantit janë siguruar për studime të fizibilitetit për tre termocentrale të reja fotovoltaike me një kapacitet total prej 160 MW në REK Manastir. Në vitin 2020, u zbatuan me sukses procedurat e para transparente për ndërtimin e termocentraleve fotovoltaike me një kapacitet total të instaluar prej 62.5 MW, disa prej të cilave tashmë janë vënë në veprim. Në tremujorin e parë të vitit 2021, do të shpallet një tender i ri për termocentrale shtesë 60 MW në të njëjtin parim. Investimi është mbi 35 milion euro.
Këtë vit, do të fillojë ndërtimi i fazës së dytë të parkut me erë Bogdanci 2, i cili do të rrisë kapacitetin e instaluar të parkut ekzistues të erës Bogdanci me 13.8 MW. Investimi i vlerësuar është 21 milion euro. Për më tepër, realizimi i parqeve të reja me erë në Bogdanci, Sv. Nikole, Demir Kapija dhe në Debrca.
Kur mund të presim fillimin e realizimit të projektit tashmë historik HEC Cebren?
Afati i fundit për dorëzimin e ofertave për projektin e madh Cebren ka mbaruar. Pas 11 vjet përpjekjesh nga qeveria e mëparshme, të cilat dështuan në fazën e shpalljes së tenderëve, thirrja jonë publike për shprehje interesi mori disa oferta, 10 prej të cilave ishin nga kompani gjigande nga Evropa dhe Kina. Faza tjetër e projektit, me vlerë midis 600 dhe 800 milion euro, tani është në proces dhe kjo në vetvete tregon një qëllim serioz për të pasur sukses.
Çfarë mbështetje është planifikuar për zhvillimin e përshpejtuar të skenës fillestare në Maqedoninë Veriore? Çfarë tregojnë analizat, a janë të mjaftueshëm aktiviteti dhe burimet e FITR për rritje më dinamike të ndërmarrjeve të reja, apo duhen parakushte të tjera, infrastrukturë, rregullore më të mira, etj?
Potenciali për zhvillimin e ndërmarrjeve fillestare në vend është i madh, dhe qëllimi ynë është të krijojmë kushte për rritjen dhe zhvillimin e tyre. Ne përpiqemi ta bëjmë Maqedoninë e Veriut një qendër rajonale fillestare ku çdo person me një ide cilësore mund ta kthejë atë në një biznes.
Ne përpiqemi të krijojmë kushte që do ta bëjnë vendin një destinacion tërheqës për nomadët dixhitalë. Ne do të jemi një nga vendet e pakta që do t’u ofrojmë sipërmarrësve nga jashtë mundësinë për të lëvizur dhe punuar nga vendi ynë. Këta njerëz do të sjellin një efekt pozitiv në ekonominë lokale dhe mundësi të hapura për bashkëpunim dhe rrjetëzim me fillestarët maqedonas.
Deri më tani, mbi 550 biznese janë mbështetur përmes Fondit të Inovacionit. Kohët e fundit, u krijua një Këshill Startup për të përfaqësuar komunitetin fillestar dhe për të përfaqësuar interesat e tij në procesin e krijimit dhe miratimit të politikave që duhet të kontribuojnë në rritjen dhe zhvillimin e mëtejshëm të ekosistemit startues maqedonas.
Palët e interesuara përkatëse janë të bashkuar në Këshill që monitorojnë situatën dhe alarmojnë në mënyrë adekuate për nevojat e rritjes më dinamike, infrastrukturës adekuate dhe rregullimit më të mirë për të zhvilluar sipërmarrjen sociale.
Biznesi i turizmit është ndër më të prekurit nga pandemia, dhe shumë agjenci udhëtimesh, hotele dhe kompani të tjera në sektor janë mbyllur ose do të mbyllen. A mendoni se shteti u ka dhënë mbështetje të mjaftueshme këtyre bizneseve dhe cilat janë planet tuaja si masa për rimëkëmbjen dhe kthimin e këtij sektori në dinamikën e fortë të rritjes nga para krizës?
Sektori i turizmit dhe hotelierisë është një nga më të prekurit në kushtet aktuale të pandemisë, kryesisht si rezultat i masave kufizuese që kanë mbyllur botën, udhëtimi zvogëlohet në minimum, dhe përveç kësaj vizita në objektet e hotelierisë zvogëlohet. Pas mbylljes së madhe pranverën e kaluar, Qeveria përgatiti protokolle të posaçme të punës për pothuajse të gjitha aktivitetet ku kushtet lejuan në konsultim me Komisionin për Sëmundjet Infektive dhe palët e interesuara përkatëse në sektor. Përveç masave për mbështetjen financiare për pagën e pagave për punonjësit, ne kemi ofruar mbështetje të drejtpërdrejtë për sektorin e turizmit dhe mikpritjes, dhe kreditë nga Banka e Zhvillimit janë gjithashtu në dispozicion. Afati për të aplikuar për pesë thirrjet publike të shpallura nga Ministria e Ekonomisë, në lidhje me masat për rimbursimin e taksës së paguar turistike për vitin 2019, si dhe grante të drejtpërdrejta për agjencitë e udhëtimit, udhëzuesit e turneve, terrenet e lojërave dhe klubet e natës ka skaduar. Ministria e Ekonomisë pranoi mbi 1,000 aplikime sipas afatit dhe të gjithë ata që aplikuan do të marrin ndihmë financiare.
Përfaqësuesit e sektorit të turizmit dhe hotelierisë tashmë janë duke punuar në krijimin e programeve dhe masave mbështetëse për këtë vit, për të cilat tashmë janë siguruar fonde buxhetore. Ne presim që sektori i turizmit dhe mikpritjes të kthehet ngadalë në ritmet e rritjes që kishim në 2019 vitin e ardhshëm pasi pandemia të qetësohej. Në dialog të vazhdueshëm me këtë sektor, krijohen masa që do të kenë rezultatin më të mirë.
Sidoqoftë, nëse i lexojmë me kujdes të dhënat, do të shohim trende pozitive. Fushata “Shtëpia është Shtëpia” ka dhënë rezultate. Të dhënat për Mavrovo – Rostuse, përkatësisht për Parkun Kombëtar Mavrovo, përkundër mbylljes në Prill, Maj dhe një pjesë të Qershorit kur objektet e akomodimit nuk po funksiononin, ne do të shohim se në vitin 2020 në dhjetë muajt e parë janë realizuar 22,453 qëndrime dhe 11,098 turistë, dhe për të njëjtën periudhë 2019 20,563 qëndrime gjatë natës dhe 10,394 turistë në ambientet e akomodimit. Kjo është një rritje prej 6% dhe 8% e turistëve vendas krahasuar me 2019 dhe një tregues që turistët ditorë që vizitojnë parkun kombëtar janë rritur me një përqindje më të lartë. Në Berovë në raport me turistët vendas për të njëjtën periudhë kemi një rritje prej 29% ndërsa janë realizuar 37% më shumë qëndrim gjatë natës krahasuar me të njëjtën periudhë 2019. Kjo tregon se ekoturizmi dhe turizmi rural duhet të zhvillohen më tej. Hapja e linjës së re Kiev – Shkup mundësoi një numër më të madh të turistëve ukrainas në vendpushimet tona dimërore që janë plot deri në fund të muajit falë korridoreve të gjelbërta që Maqedonia Veriore ka krijuar me Serbinë dhe Shqipërinë fqinje. Mbështetja duhet të vazhdojë me masa të synuara në turizëm për të ruajtur të gjitha vendet e punës në industrinë e turizmit që pritet në 2021 të jetë në gjendje shumë më të mirë me trajtimin e pandemisë së vaksinave dhe mundësimin e udhëtimeve.
Sa larg është iniciativa për legalizimin e parave “të zeza” dhe sa para të gatshme parashikon Qeveria që ato të derdhen në llogari ligjore në vend mbi atë bazë? Si planifikoni të kontrolloni se cilat para merren në mënyrë të paligjshme dhe të shmangni pastrimin e thjeshtë të parave në vend?
Vëmendje e veçantë do t’i kushtohet kësaj pjese parandalimit të plotë të rreziqeve për manipulime dhe manipulime të sistemit, dhe nga ana tjetër për t’i vënë këto burime në funksion të zhvillimit.
Ne jemi të gatshëm të krijojmë politika, të stimulojmë interesin e qytetarëve për ta vendosur atë “kapital të vdekur” në xhiron financiare, më saktësisht për të investuar.
Fondet që do të legalizohen do të tatohen për të mbushur buxhetin e qytetarëve dhe për të zbatuar projekte për qytetarët.
Origjina e parave do të kontrollohet dhe kjo mundësi nuk do të zbatohet për ata që ndiqen penalisht, ka akuza për biznes të paligjshëm, kontrabandë dhe të ngjashme. E gjithë kjo ekziston në vendet evropiane.
Kjo masë do të zbatohet në koordinim të plotë me delegacionin e BE-së në mënyrë që të përdoret ky burim për zhvillim. Qytetarët që kanë para të gatshme që nuk janë futur në sistem, do të jenë në gjendje t’i vendosin paratë në llogari duke paguar 10% taksë ose të investojnë para të tilla në një lidhje qeveritare.