Shkup, 11 mars – Tre dekada më parë, qytetarët e Bosnjë-Hercegovinës zgjodhën demokracinë dhe lirinë kur shpallën pavarësinë e tyre nga Jugosllavia komuniste më 1 mars 1992. Ata e paguan me një luftë të përgjakshme, shpërngulje dhe gjenocid. Tani, lufta është kthyer në Evropë. Nëse kjo nuk është një thirrje urgjente zgjimi për liderët e Bashkimit Evropian se ata duhet të pranojnë Ukrainën dhe Ballkanin Perëndimor në bllok, atëherë ata nuk janë në gjendje të kuptojnë se çfarë është në rrezik. Por shumë pengesa mbeten në rrugën e integrimit. Botëkuptimi nacionalist dhe revizionist i Rusisë ka gjetur një audiencë të hapur në rajon, veçanërisht te presidenti Aleksandar Vuçiç i Serbisë, udhëheqësi politik serb i Bosnjës Milorad Dodik dhe kryeministri Viktor Orban i Hungarisë.
Serbia është i vetmi vend evropian që refuzon të vendosë sanksione kundër Rusisë. Vuçiq është përpjekur ta ketë në të dyja mënyrat, duke u ballafaquar me Perëndimin ndërsa forcon lidhjet energjetike dhe tregtare me presidentin rus Vladimir Putin. Por baza e tij politike është shumë pro Moskës, e ndikuar nga propaganda e shpërndarë nga mediat që mbështesin Vuçiqin. Ndërsa Serbia është bërë një shtet klient rus, forcat që shkaktuan luftën dhe gjenocidin në Ballkan po fitojnë përsëri terren.
Në vitin 2019, ministria e mbrojtjes e Serbisë promovoi libra që mohonin krimet e luftës të kryera nga forcat serbe në ish-Jugosllavi, gjë që shkaktoi një qortim të ashpër nga aktivistët e të drejtave të njeriut. Këto përpjekje i bëjnë jehonë narrativës së vetë Putinit të viktimizimit që justifikon pushtimin e tij në Ukrainë. Në Bosnje, Dodik, i cili ka kaluar, siç e tha NPR, nga “reformist në secesionist që mohon gjenocidin”, po afrohet gjithashtu me “miqtë e tij të vërtetë” Rusinë dhe Kinën. Këtë vit ai u godit me sanksione të lidhura me korrupsionin nga Shtetet e Bashkuara, për të cilat Dodik pretendon se Perëndimi e ndëshkon atë për mbrojtjen e të drejtave të serbëve etnikë. Këto narrativa joliberale po ndërtohen në krye të Marrëveshjes së Dejtonit të vitit 1995, e cila arriti t’i jepte fund luftës në Bosnje dhe Hercegovinë, por, në formën e saj aktuale, ajo më tej mishëron diskriminimin, padrejtësinë dhe ndarjen.
Ndërkohë që marrëveshja përshtat të drejtat e boshnjakëve, serbëve dhe kroatëve, ajo nuk arrin të zgjerojë mbrojtjen për pakicat hebreje dhe rome, siç konfirmohet nga një vendim nga Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut mbi sistemin diskriminues zgjedhor të Bosnjës. Elitat etno-nacionaliste në pushtet abuzojnë me marrëveshjen për të ndarë më tej Bosnjën, edhe pse qytetarët përpiqen të tërhiqen në favor të një demokracie të lirë dhe të drejtë multietnike.
Një nga objektivat kryesore të Putinit në Ballkanin Perëndimor është të bllokojë rrugën euro-atlantike të Bosnjës; një potencial është të provokojë një konflikt. Kjo është arsyeja pse qytetarët e Bosnjës dhe Hercegovinës, jo si anëtarë të grupeve etnike, por si aktorë të vërtetë demokratikë, po i bëjnë thirrje komunitetit ndërkombëtar që të fillojë procesin e reformës kushtetuese dhe krijimin e një Marrëveshjeje të reviduar të Dejtonit. Kjo kërkon negociata në nivelet më të larta, duke përfshirë Shtetet e Bashkuara, BE, Turqinë dhe, po, edhe Rusinë. Bosnja është një aleat kyç. Ne kemi nevojë për mbështetje tani më shumë se kurrë, përpara se Putini të përpiqet të zbatojë një plan tjetër të rrezikshëm. Të rinjtë në Bosnje po udhëheqin përpjekjet, të orientuara drejt një të ardhmeje të lirë, progresive evropiane, në të cilën ne mund të realizojmë plotësisht potencialin tonë, të ushtrojmë në mënyrë të barabartë të drejtat tona njerëzore dhe të lëmë njëzëri pas të kaluarën e përgjakshme.
Pajtimi i plotë dhe zyrtar mund të arrihet vetëm kur gjenocidi i Srebrenicës i vitit 1995, të cilin establishmenti politik dhe ushtarak serb në atë kohë nuk arriti ta parandalonte, të pranohet plotësisht, pas vendimit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë.
Megjithatë, përgjegjësia për krimet duhet t’u ngarkohet vetëm autorëve të saj, duke i liruar kolektivët për një jetë me dinjitet dhe respekt të ndërsjellë. Qytetarët e Bosnjës dhe Hercegovinës, 30 vjet pasi zgjodhën dhe luftuan për lirinë, të drejtat dhe demokracinë e tyre, ende po përballen me grushtat e autoritarizmit dhe joliberalizmit. Ne e shikojmë Ukrainën me një mix ndjesish: mbështetje dhe shqetësim ekzistencial. (Washington Post)