Mund të ketë sfida, por ekonomia e Shqipërisë mban gjerësisht një vend të mirë.
Kështu e nis artikullin “Emerging Europe” dedikuar ekonomisë së Shqipërisë.
Referuar artikullit, bumi turistik është pikërisht ai që po nxit rritjen në nivele mbi shumicën e homologëve rajonalë.
Teksa turizmi në pjesën më të madhe të botës është rikuperuar gjerësisht nga ndikimi masiv i pandemisë, në disa vende të zgjedhura ai ka lulëzuar në mënyrë aktive – disa vende po marrin më shumë vizitorë tani se në çdo kohë në historinë e tyre.
Një nga këto vende është edhe Shqipëria, sipas “Emerging Europe”.
Mbërritjet e turistëve të huaj u hodhën në mbi 10 milionë në vitin 2023, me 35 për qind në rritje në vitin 2022 dhe afër dyfishit të niveleve para pandemisë.
“Kjo rritje e konsiderueshme e turizmit ka kontribuar në një zgjerim të sektorit të shërbimeve në Shqipëri, i cili sipas Credit Agricole, një bankë, tani përbën rreth 47.4 për qind të PBB-së së vendit, duke punësuar rreth 44 për qind të fuqisë punëtore”.
Sektori industrial përbën një tjetër pjesë jetike të ekonomisë, duke kontribuar me 21.4 për qind në PBB. Ky sektor karakterizohet nga diversiteti i tij, me aktivitete të dukshme në tekstile, prodhim veshjesh, nxjerrje mineralesh, energji dhe përpunim ushqimor.
Shqipëria – vijon “Emerging Europe” – shquhet veçanërisht për depozitat e saj të konsiderueshme të kromit, një fakt që e pozicionon atë si një lojtar kyç në tregun global të mineraleve.
Po ashtu potenciali për rritje të hidrocentraleve tregon se sektori energjetik shqiptar është një zonë premtuese për investime në të ardhmen.
Megjithatë, pavarësisht nga pikat e forta të sektorit industrial, ai përballet me sfida të tilla si nevoja për modernizim dhe rritje të konkurrencës në tregjet globale.
“Me probleme të ngjashme përballet edhe sektori i bujqësisë – tradicionalisht një gur themeli i ekonomisë shqiptare, që përbën rreth 18.6 për qind të PBB-së. Sektori lufton me disa çështje si praktikat e vjetruara bujqësore, pronësia e fragmentuar e tokës dhe toka e punueshme e kufizuar, të cilat kolektivisht pengojnë produktivitetin dhe reduktojnë potencialin e eksportit – shumica e prodhimit të Shqipërisë konsumohet brenda vendit”.
Sakaq, sektori i IT-së i Shqipërisë mbetet i vogël, me eksportin e shërbimeve të IT-së si përqindje e PBB-së që arrin vetëm 0.86 për qind në vitin 2022.
Vendi, sipas artikullit, është afër fundit të Indeksit të Konkurrencës së IT në Evropën në zhvillim (21 nga 23 vendet), me mungesë talentesh një faktor kyç.
Megjithatë, qeveria është e vetëdijshme për këtë çështje dhe ka nisur një sërë strategjish proaktive në tërheqjen e talenteve për të nxitur transformimin e saj digjital.
Iniciativa të tilla si vizat nomade digjitale dhe edukimi për kodim të moshës së hershme po ushqejnë një fuqi punëtore të aftë për epokën digjitale, megjithëse mund të kalojnë disa vite përpara se këto politika të japin frytet e tyre.
Besimi në nivele rekord
Në vitin 2023, rritja arriti në 3.3 për qind pasi konsumi privat, eksportet dhe investimet u rritën pavarësisht rritjes së çmimeve të energjisë dhe ushqimeve.
Me një vit tjetër rritjeje të jashtëzakonshme në turizëm, rritja ka të ngjarë të mbetet në nivele të ngjashme në vitin 2024 dhe më tej, thotë Banka Botërore – më e lartë se të gjithë fqinjët e saj, me përjashtim të Kosovës.
“Nuk është çudi që besimi në ekonomi (i matur çdo muaj nga Banka Kombëtare Shqiptare) arriti nivele rekord në muajin prill”.
Ndërkohë parashikohet që varfëria pritet të vazhdojë të bjerë ndërsa punësimi dhe pagat rriten, megjithëse perspektivat afatmesme të vendit varen nga rimëkëmbja më e gjerë globale, reformat strukturore dhe konsolidimi fiskal.
Si një ekonomi e vogël dhe e hapur, Shqipëria është shumë e ekspozuar ndaj goditjeve të jashtme, si recesioni në BE ose shtrëngimi i mëtejshëm i kushteve të financimit në tregjet ndërkombëtare të kapitalit përtej vitit aktual.
Perspektivat ekonomike afatmesme dhe afatgjata të Shqipërisë – sipas “Emerging Europe” – janë të lidhura me aftësinë për të kryer reforma ekonomike dhe administrative, për të siguruar stabilitet politik dhe për të ndjekur me sukses synimet e politikës së jashtme—nga të cilat pranimi në BE është deri tani më i rëndësishmi.
Shqipëria aplikoi për anëtarësim në BE qysh në prill 2009 dhe iu dha statusi i kandidatit në BE në qershor 2014.
BE mbajti konferencën e parë ndërqeveritare me Shqipërinë në korrik 2022, por ende nuk ka hapur grupin e parë të negociatave, i cili mbulon kapitujt mbi gjyqësorin.
Në raportin e fundit të progresit që shikon gatishmërinë e Shqipërisë për anëtarësimin në BE, botuar në dhjetor 2023, BE përshëndeti progresin e reformave që Shqipëria bëri në 12 muajt e mëparshëm, por vuri në dukje se Shqipëria gjithashtu duhet të forcojë më tej mbrojtjen e të drejtave themelore, përfshirë lirinë e medias dhe lirinë e shprehjes, dhe për të konsoliduar të drejtat pronësore në mënyrë transparente.
Një ekonomi në një vend të mirë
Indeksi i Transformimit Bertelsmann (BTI), i cili shikon si vendet në tranzicion po drejtojnë ndryshimet shoqërore drejt demokracisë dhe ekonomisë së tregut, e rendit Shqipërinë shumë mbi të gjithë homologët e saj të Ballkanit Perëndimor në shumicën e matësve, veçanërisht në qeverisjen.
Megjithatë, thekson se ndërsa kuadri institucional për konkurrencën në treg në Shqipëri është i fortë, “rregullat nuk janë gjithmonë të qëndrueshme ose të njëjta për të gjithë pjesëmarrësit e tregut”.
Sektori informal është tkurrur, por mbetet i rëndësishëm.
Pjesa e punësimit në sektorin informal, e cila qëndron në rreth 56 për qind, është një shqetësim i rëndësishëm.
Për të adresuar këtë çështje, qeveria ka zbatuar masa për të përmirësuar digjitalizimin dhe synon të bëjë 95 për qind të shërbimeve publike të disponueshme online.
Përfshirja e shtetit në ekonomi është minimale, me përjashtim të sektorit të energjisë. Përafërsisht 80 për qind e punësimit është në sektorin privat.
Ndihma shtetërore mbetet e kufizuar, duke u ulur në 0.25 për qind të PBB-së në vitin 2021, pasi arriti pikën më të lartë në pesë për qind në 2019.
“Mund të ketë sfida, por ekonomia e Shqipërisë është gjerësisht në një vend të mirë. Vendi po zbaton reforma të rëndësishme strukturore që do të mbështesin rritjen e barabartë, do të rrisin produktivitetin dhe konkurrencën në ekonomi, do të krijojnë më shumë vende pune dhe do të përmirësojë qeverisjen dhe ofrimin e shërbimeve publike”.
Rritja e lidhjes rajonale dhe aksesi në tregjet rajonale dhe globale, së bashku me eksportin dhe diversifikimin e tregut – përmbyll “Emerging Europe” – do të ndihmojë gjithashtu në nxitjen e rritjes më të shpejtë.