Mania e tanishme e Parisit për Tutankhamunin nuk duhet të na befasojë. Ekspozita në “Grande Halle de la Villette” me 150 artefakte të gjetura në varrin e një faraoni të vjetër egjiptian është tani ekspozita më e vizituar në Francë, duke tërhequr më shumë se 1.3 milionë vizitorë. Shumë prej sendeve në ekspozitë – “gjëra të mrekullueshme”, sipas fjalëve të Howard Carterit, përfshirë edhe arkivole të vogla, një shtrat i praruar dhe një vazo kalciti – kanë lënë Egjiptin për të parën herë për në thesaret e ekspozitës së faraonit, e cila do të bartet në “Saatchi Gallery” në Londër gjatë nëntorit.
Popullariteti i ekspozitës “Tutankhamun: thesaret e faraonit të artë” i bën jehonë valës së “tut-manisë” që kaploi Perëndimin thuajse 100 vjet më parë, kur Carter kishte zbuluar për herë të parë varrin e djaloshit-mbret. Papritur secili dukej i interesuar në egjiptologji, e evidentuar në modë, arte, kulturë dhe reklamat e kohës, dhe më së shumti e qëndrueshme në zbukurimet artistike të arkitekturës si ndërtesat Chrysler në New York – veçanërisht në dyert e veçanta të liftit – dhe “Carreras Cigarette Factory” në Londër, me një vijë macesh të zeza të lëmuara që ruajnë hyrjen. Presidenti amerikan Herbert Hoover e kishte emërtuar qenin e tij King Tut, dhe pati edhe thirrje që zgjerimi i linjës së nëndheshme veriore të Londrës që lidhte Tootingun dhe Camden Townin të quhej Tutancamden.
Ka pasur një valë të ngjashme të interesit në shekullin e nëntëmbëdhjetë duke përvijuar fushatën ushtarake të Napoleonit në Egjipt dhe Siri, që përfshinte edhe një grup shkencëtarësh dhe ekspertësh të tjerë – njëri prej të cilëve gjatë udhëtimit zbuloi gurin e Rozetës, transmeton Koha Ditore.
Unë mund ta marr me mend fare lehtë këtë fascionim; një ekspozitë egjiptiane në vitin 2010 në Londër e shndërroi atë që u bë novela ime “The Weighing of the Heart”. Rrëfimtari i librit, Nick, është një burrë i ri britanik që vjedh vepra arti nga studimi i zonjave të pasura qiradhënëse në anën e epërme lindore të New Yorkut. Copëza e vjedhur është një skenë e vjetër egjiptiane, dhe sapo stresi i vjedhjes nis të rëndojë Nickun dhe të dashurën e tij Lydia, përfytyrimi i saj fillon të jetësohet rreth tyre, edhe pse është e paqartë nëse kjo është vërtet duke ndodhur apo gjithçka është në kokën e Nickut.
Por burimisht kryevepra e vjedhur nuk ishte gjithaq skenë e vjetër egjiptiane; ishte një copëz nga pop-arti i viteve ’60. Jo shumë kohë pasi kisha filluar të punoja në libër unë vizitova një ekspozitë në Muzeun britanik, e quajtur “Libri i vjetër egjiptian i të vdekurve”, mbi atë se çfarë egjiptianët e moçëm besonin se ngjante me ty kur vdisje, dhe kishin një moment frymëzimi.
Egjiptianët besonin në një ceremoni të quajtur “peshimi i zemrës”, e ngjashme në shumë mënyra me idenë e krishterë të Shën Pjetrit që qëndron në portat e Parajsës, duke vendosur nëse ti ke jetuar një jetë mjaftueshëm. Në motërzimin egjiptian, Anubisi, hyjnia i kujtesës, kryeson mbi një set shkallësh me zemrën e personit të vdekur në një anë dhe një pendël në tjetrën. Nëse zemra është në balancë me pendlën, ti shkon në Parajsë, të cilën egjiptianët e quanin Fushë të Kallamishteve. Por nëse zemra jote është më e rëndë sesa pendla, ti kapërdihesh nga Gëlltitësi, një gjallesë me kryet e një krokodili, trupin e luanit dhe këmbët e pasme të hipotamit.
Egjiptianët e vjetër besonin se zemra – jo truri – ishte banesa e mendjes së njeriut, e vetëdijes dhe e kujtesës. Një gjë së cilës ata i druheshin ishte se zemra do të zbulonte ty gjatë kësaj ceremonie – se do të fliste dhe do t’ia zbulonte Anubisit mëkatet e tua më të rënda. Ti mund të parandaloje këtë duke e mbajtur nën fre “bubuzhelin e vogël të zemrës”.
Unë isha fanepsur nga kjo mitologji me lajlelule. Më pëlqente mënyra sesi ishte aq familjare në konceptet e saj të gjithëmbarshme, por aq e çuditshme në hollësira. Dhe papandehur e kuptova se Niku dhe Lydia që vjedhin duhej të ishin imazhi i ceremonisë, peshimi i zemrës. Dukej e përshtatshme për shkak se libri ishte thelbësisht mbi fajin dhe pafajësinë; është në lidhje me juve si lexues ta peshoni nëse duhet t’i besoni Nickut si rrëfimtar, dhe është për të peshuar sa duhet t’iu besosh njerëzve të tjerë përreth tij. Shpresoj se kam gjetur mënyrën për të thurur krejt imagjinatën përbrenda librit.
Sapo ndava mendjen për këtë, aty kishte një rastësi të çuditshme – vetëm pak më dramatike sesa i ashtuquajturi “mallkim i Tutankhamunit”, vdekjet misterioze të njerëzve të lidhur me varrin e faraonit. Kur po kërkoja dikë për të krijuar veprën artistike të librit, unë zbulova një artist të quajtur James Puttnam, që punonte për Muzeun britanik dhe kishte emër për riprodhimet e tij të skenave të vjetra egjiptiane. Përfundova duke u mbështetur në artistin tim, Edward Hazlemere, pjesërisht në të.
Në një pikë te “The Weighing of the Heart”, Nicku kujton një udhëtim shkollor në Muzeun britanik, duke sugjeruar se ai mund të kishte vjedhur një nga bubazhelat e mbrojtjes së zemrës. Doja t’i kapja hollësitë si duhet, kështu që shikova në webfaqen e koleksionit të Muzeut britanik për bubazhelat dhe identifikova njërin që i përshtatej gjësë më së miri. Shkova në muze për t’i hedhur një sy. Por kur shkova atje dhe pashë kutinë ku duhej të ishte ky bubuzhel, hapësira ishte e zbrazët. Në vend të sendit aty ishte vetëm një shënim në mur që thoshte: “Bubuzhel zemre (i humbur)”. Ashtu si në librin tim, bubuzheli kishte ikur.
Unë do të jem në ekspozitën e “Thesareve të faraonit” kur ajo do të jetë në Londër, për të parë nëse ajo e varrosur me Tutankhamunin ia doli mbanë/ Paul Owen ,“The Guardian”.