Në 1813, jo shumë kohë para përfundimit të mbretërimit të tij, Napoleon Bonaparte i tha ministrit të jashtëm austriak, Kontit Metternich, dobësitë e të qenit një burrë shteti i fortë. “Mbretëria ime nuk do të mbizotërojë ditën kur unë do të kem pushuar së qeni i fortë dhe si rrjedhojë të më kenë frikë”, tha Napoleoni. “Sunduesit tuaj, të cilët kanë lindur në fron, mund t’i lejojnë vetes të munden 20 herë dhe gjithmonë të kthehen në kryeqytetet e tyre”.
Shkruan Ivan Krastev
Napoleoni e dinte më mirë se kushdo vështirësitë e mbetjes në pushtet përgjithmonë, veçanërisht nëse nuk ishe lindur në një fron. Vite më vonë, institucionet demokratike do ta zgjidhnin këtë problem duke e bërë të mundur që një lider i mundur të rikthehej me anë të kutisë së votimit. Demokracia zgjedhore bëri të qartë se froni nuk është kurrë me pronësi, por vetëm me qira.
Por fryma e demokracisë mezi kufizohej në idenë se vullneti i popullit shprehet përmes zgjedhjeve të lira dhe të ndershme. Por gjithashtu, që sunduesit nuk duhet të inkurajohen që të tejkalojnë privilegjet e tyre dhe se pushteti i tyre duhet gjithmonë të jetë i kufizuar duke luajtur një rol të rëndësishëm në kuptimin modern të demokracisë liberale.
Por ky konsensus, i përparuar gjatë shekujve, tani po vihet në pikëpyetje.
Sot, disa nga drejtuesit e vendeve më të fuqishme të botës, demokratike dhe jo demokratike, po e formojnë veten si perandorë të sotëm. Ata po përqendrojnë fuqinë në duart e tyre pa plan që të lënë zyrën gjatë jetës së tyre. Sipas pikëpamjes së tyre nuk ka rëndësi nëse një vend është një demokraci ose një autokraci; ajo që ka rëndësi është cilësia e udhëheqësit të saj. Dhe ata kanë shumë përkrahje: Në një kohë kur mosbesimi ndaj politikanëve është i lartë, shumë njerëz shohin udhëheqës të fuqishëm si më të preferueshëm ndaj një establishmenti politik të korruptuar.
Asnjë shembull i kësaj prirjeje nuk është më i qartë apo më i rëndësishëm sesa votimi i kësaj jave nga Kongresi Popullor i Kinës për të shfuqizuar kufijtë e mandatit presidencial. Nuk është ekzagjerim të thuhet se kjo lëvizje sinjalizon fundin e hegjemonisë së demokracisë si ideal politik në botë.
Në ditët kur presidenti Xi Jinping i Kinës njoftoi vendimin e tij për heqjen e kufijve të mandatit, shumë analistë konkluduan se përpjekja e tij për t’u bërë një perandor i vërtetë sinjalizonte ambicien e Pekinit për të sfiduar haptazi udhëheqjen globale të Amerikës. Kjo është e saktë, por nuk është historia e plotë.
Ajo që diskutohet rrallë në këtë kontekst është ajo që shkencëtari politik Ken Jowitt e quan “efektin e Versajës”. Duke parë historinë, Profesor Jowitt demonstron se si fuqia mund të matet më së miri nga padurimi i të tjerëve për të imituar institucionet dhe mënyrat e jetesës.
Në shekullin e 17-të, argumenton ai, Luigi XIV i Francës “krijoi një regjim shumë të fuqishëm dhe prestigjioz, i imituar nga Gjermania deri në Rusi, ku u ndërtuan mini-Versaje, u adoptua sjellja franceze dhe gjuha franceze u fol nga elita e kohës”. Në shekullin e 19-të, Parlamenti i Britanisë u bë objekt i dëshirës politike – hungarezët sinjalizuan ambiciet e tyre politike duke ndërtuar një ndërtesë të Parlamentit neo-gotik në Budapest aq madhështor si ai në Londër. Pas Luftës së Dytë Botërore, regjimet staliniste të instaluara në Evropën Lindore u zhvilluan të gjitha me një arkitekturë staliniste të njëjtë sikur edhe imponuese dhe çnjerëzore.
Pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, imitimi i Perëndimit doli të ishte në anën e drejtë të historisë. Mbajtja e zgjedhjeve dhe shkrimi i kushtetutave të stilit amerikan ishte po aq e rëndësishme për imazhin e kombit, sa ka pajisja me një smartphone për vetëvlerësimin e një të riu. Për profesor Jowitt, “në epokën e pas Luftës së Ftohtë, duke luajtur golf për elitën jo-perëndimore ishte ajo që të vishje togas për elitën jo-romake në botën e lashtë kishte domethënie”.
Dhe kufizimi i fuqisë së një sundimtari ishte një nga mënyrat kryesore që jo-demokracitë i përshtateshin moshës së demokracisë.
Kjo është arsyeja pse shumë qeveri jodemokratike insistuan në ruajtjen e zbukurimeve demokratike, në veçanti zgjedhjeve dhe kufijve afatgjatë. Në vitin 2008, për shembull, Vladimir Putin i Rusisë i rezistoi tundimit për të ndryshuar Kushtetutën për t’i dhënë atij një mandat të tretë radhazi si president sepse nuk donte që vendi i tij të dukej si një nga republikat e Azisë Qendrore ku presidentët nuk ikin kurrë nga pallatet e tyre. Edhe pse sistemi u manipulua, qeveritë jodemokratike e dinin se ishte e rëndësishme që të paktën të pretendonte se nuk ishte. Kjo – në vend të përhapjes së demokracisë liberale – është dëshmia reale e hegjemonisë së demokracisë. Edhe Kina ka luajtur këtë lojë.
Deri më tani.
Në këtë kontekst, vendimi i Partisë Komuniste Kineze për të shfuqizuar kufizimet e mandatit presidencial do të impakt larg përtej Kinës. Mund të përfytyroni z. Putin duke e bindur veten se largimi nga Kremlini në vitin 2024, kur afati i tij i ardhshëm do të përfundonte, nuk është më i nevojshëm. Presidenti Rexhep Tajip Erdogan i Turqisë gjithashtu shumë mirë mund të sigurohet se ai mund të qëndrojë në pushtet për një kohë të pacaktuar. Udhëheqësit e zgjedhur në mbarë botën së shpejti do të nxitonin t’u tregonin votuesve të tyre se një ndryshim i lidershipit është një ide e rrezikshme. Kushtetuta e re do të shkruhen dhe kushtetutat e vjetra do të ndryshonin për të shënuar ardhjen e modës së re politike.
Mbërritja e këtij “momenti të perandorit” është një lajm i keq për Evropën, ku mos ekzistenca e një perandori është në zemër të projektit evropian. Është gjithashtu një lajm i keq për Shtetet e Bashkuara. Por mund të jetë një ndihmë për Presidentin Trump, i cili mund të vendosë që pasi amerikanët mësuan kinezët se si të luajnë golf, është koha që amerikanët të imitojnë kinezët. Po sikur dy terma presidencialë të mos jenë kohë e mjaftueshme për ta bërë Amerikën përsëri të madhe?/The New York Times/